Irailaren 29
Irailaren 29a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hirurogeita hamabigarren eguna da, 273.a bisurteetan. 93 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Gertaerak
Euskal Herria
- 1980 – ETAk Jose Ignacio Ustaran UCDko kidea bahitu eta hil zuen Gasteizen.
- 1998 – Jose Antonio Ardanzak Eusko Jaurlaritzako lehendakari kargua utzi zuen, legegintzaldiko azken eguna zelako.
- 2006 – Iruzurra egitearen susmoagatik, hamazortzi pertsona atxilotu zituzten Bilboko portuan.
- 2010 – Guardia Zibilak ETAko ustezko hiru kide atxilotu zituen Villabonan, bai eta inkomunikatu ere.
Mundua
- 1957 – Istripu nuklearra gertatu zen Erresuma Batuan, herrialdean izandako larriena. Bonba atomikoaren proiektu britainiarra gauzatzeko eraiki zituzten Windscaleko bi erreaktoreetako batek su hartu zuen, plutonioa erre eta kutsadura erradioaktiboa airean hedatuz hiru egunez.
- 2004 - Enrique Rodriguez Galindo GALen buru eta Intxaurrondoko kuarteleko torturen erantzulea aske uztea erabaki zuen Espainiako PSOEren gobernuak.
- 2006 – Xangsane tifoiak 94 hildako eragin zituen Filipinetan.
- 2006 – 2004ko maiatzaren 11n gertaturiko atentatuaren ikerketan azido borikoa ETArekin erlazionatu zuten bi ikerlari deklaratzera deitu zituen Baltasar Garzon epaileak, euren txostenean iruzur egiteagatik, ustez, ETAri leporatzeko, Al Qaedaren ordez.
- 2009 –
- Gutxienez 240 pertsona hil ziren Ginean, herrialdea zuzentzen zuen junta militarraren aurkako manifestaldiaren aurkako errepresioan.
- 8,3 graduko lurrikara batek eragindako tsunamiak 160 pertsona baino gehiago hil zituen Samoan.
- 2010 – Greba orokorra Espainian lan erreforma berriaren aurka egiteko.
Arte eta kultura
Euskal Herria
- 2007 – Wayne Wang zinegilearen A thousand years of good prayers filmak irabazi zuen Zinemaldiko Urrezko Maskorra.
- 2012 – 2012ko Donostiako Zinemaldia: François Ozon frantziar zinema zuzendariaren Dans la maison filmak Urrezko Maskorra irabazi zuen. Fernando Trueba espainiar zinema zuzendariak El artista y la modelo filmarekin Zuzendari Onenaren Zilarrezko Maskorra irabazi zuen. José Sacristán aktoreak Gizonekozko Aktore Onenaren Zilarrezko Maskorra bereganatu zuen. Macarena García (Blancanieves) eta Katie Coseni (Foxfire) aktoreek Emakumezko Aktore Onenaren Zilarrezko Maskorra beraganatu zuten. Azkenik, Dustin Hoffman estatubatuar aktoreak Donostia Saria jaso zuen.
- 2015 – Loreak euskal filma 2016ko Oscar Sarien banaketa ekitaldian Ingelesa ez den hizkuntza batean egindako film onenaren Oscar Sariaren saileko finalista izateko hautagai zerrendarako aukeratua izan zen.
Mundua
- 1963 – Tom Jones filma estreinatu zen. Tony Richardsonek zuzendu zuen, Albert Finney, Susannah York, Hugh Griffith, Edith Evans, Diane Cilento, Joyce Redman eta David Warner aktoreek antzeztu eta Micheál Mac Liammóir aktoreak narratzailearen ahotsa ipini.
- 1964 – "Quino" komikilari argentinarraren "Mafalda"k argia ikusi zuen "Primera Plana" izeneko aldizkarian.
- 1989 – Black Rain ("Euri beltza") filma estreinatu zen, Ridley Scottek zuzendu eta Michael Douglas, Andy García, Ken Takakura, Kate Capshaw, Yusaku Matsuda eta Tomisaburo Wakayama aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2000 – Billy Elliot filma estreinatu zen: Stephen Daldryk zuzendu zuen eta Jamie Bell, Julie Walters, Gary Lewis eta Jamie Draven aktoreek antzeztu.
Zientzia eta teknologia
Euskal Herria
Mundua
Kirolak
Euskal Herria
- 2012 – Euskal Derbia: Errealak Athletic Clubari Anoeta estadioan jokatutako partiduan 2-0 irabazi zion.
Mundua
Jaiotzak
Euskal Herria
- 1720 – Simon Aragorri, ekonomilari, bankari eta intelektual ilustratua (h. 1801).
- 1850 – Migel Irigarai Gorria, nafar abokatu eta politikari karlista (h. 1903).
- 1864 – Miguel de Unamuno, euskal idazle eta filosofoa (h. 1936).
- 1866 – Remigio Mugica Mugica, gipuzkoar musikaria (h. 1958).
- 1869 – Rufino Arregi, gipuzkoar kazetari eta euskaltzalea (h. 1968).
- 1891 – Miguel Ángel Olano, gipuzkoar misiolari kaputxinoa (h. 1970).
- 1894 – Miguel Gisasola, Begoñés II.a, bizkaitar pilotaria.
- 1896 – Jeronimo Sarasola, Tolosar Pedro Bautista, gipuzkoar idazlea (h. 1987).
- 1900 – María Lacunza Ezcurra, Donostiako eta Iruñeko Abokatuen Elkargoan lehendabiziko emakume kolegiatua (h. 1984).
- 1903 – Migel Zubiaga Imaz, gipuzkoar idazlea.
- 1908 – Miguel María Lojendio, gipuzkoar noble eta diplomazialaria (h. 1977).
- 1910 – Mikel Aiestaran, gipuzkoar futbolaria (h. 1992).
- 1913 – Mikel Usatorre, bizkaitar itsastar eta militarra (h. 2000).
- 1914 – Anttoni Etxeberria, gipuzkoar tabernaria eta zerbitzaria (h. 2020).
- 1927 – Martin Garziarena, nafar aizkolaria (h. 2005).
- 1928 – Joaquín Villalba, euskal atleta ohia, pentlatoi modernoan aditua.
- 1929 – Miguel Bidaurreta, nafar txirrindulari ohia.
- 1932 – Mitxel Unzueta, bizkaitar politikari eta ekonomialaria (h. 2021).
- 1943 –
- Jose Antonio Mujika, gipuzkoar idazlea.
- Carlos Pumares, bizkaitar zinema kritikari eta kazetaria (h. 2023).
- Ivan Zulueta, euskal diseinugile eta zinema zuzendaria (h. 2009).
- 1957 – Miguel Ángel Sola, nafar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1959 – Modesto Urrutibeazkoa, gipuzkoar txirrindulari ohia.
- 1962 – Mikel Txoperena, Txoperena III.a, nafar pilotari ohia.
- 1969 – Elena Torres, PSNko nafar politikaria.
- 1974 – Miriam Bravo, errioxar atleta, Deban.
- 1975 – Galder Izagirre, gipuzkoar musikari eta argazkilaria.
- 1978 – Bixente Artola, lapurtar errugbilari ohia.
- 1980 –
- Iván Fandiño, bizkaitar toreatzailea (h. 2017).
- Aitziber Oliban, bizkaitar politikari jeltzalea, Erandioko alkatea.
- 1990 – Joseba Beitia, gipuzkoar futbolaria.
- 1991 – Inder Paredes, gipuzkoar traineru estropadetako patroia.
- 1997 – Oier Etxebarria, bizkaitar pilotaria.
- 1999 – Urko Iruretagoiena, Izeta, gipuzkoar futbolaria.
- 2003 - Eneko Ebro, bizkaitar futbolaria.
Mundua
- 1276 – Kristobal II.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (h. 1332).
- 1518 – Tintoretto, veneziar margolaria (h. 1594).
- 1547 – Miguel de Cervantes, espainiar idazle famatua (h. 1616).
- 1571 – Caravaggio, italiar margolaria, pintura barrokoaren sorkuntzan eragin handia izan zuena (h. 1610).
- 1640 – Antoine Coysevox, frantziar eskultore eta dekoratzailea (h. 1720).
- 1703 –
- François Boucher, frantziar margolari eta grabatzailea (h. 1770).
- François Fresneau, frantziar ingeniaria (h. 1770).
- 1718 – Nikita Ivanovitx Panin, errusiar politikaria (h. 1783).
- 1725 – Robert Clive, britainiar militar eta politikaria (h. 1744).
- 1758 – Horatio Nelson, Erresuma Batuko Itsas Armadako ofiziala (h. 1805).
- 1786 – Guadalupe Victoria, lehendabiziko Mexikoko presidentea (h. 1845).
- 1803 – Jacques Charles François Sturm, frantziar matematikaria (h. 1855).
- 1810 – Elizabeth Gaskell, ingeles eleberrigilea (h. 1865).
- 1815 – Andreas Achenbach, alemaniar margolaria (h. 1910).
- 1816 – Paul Féval, frantziar eleberrigile eta antzerkigilea (h. 1886).
- 1820 – Henrike Artoiskoa, Chambordeko konde eta Bordeleko dukea (h. 1883).
- 1838 – Henry Hobson Richardson, estatubatuar arkitektoa (h. 1866).
- 1864 – Rupert Bunny, australiar margolaria (h. 1947).
- 1867 – Walther Rathenau, alemaniar politikaria, industrialaria eta filosofoa (h. 1922).
- 1875 – Henrik Lund, Groenlandiako inuit herriko margolari, poeta, musikagile eta apaiza (h. 1948).
- 1879 – Marius Jacob, frantziar anarkista ilegalista (h. 1954).
- 1881 – Ludwig von Mises, austriar-estatubatuar Austriar eskolako ekonomialari, historialari, logiko eta soziologoa (h. 1973).
- 1886 - Maria Matos, portugaldar aktore, zuzendari, dramagilea, idazlea, irakaslea eta enpresaria (h. 1952).
- 1895 – Harold Hotelling, estatubatuar ekonomialari eta estatistikaria (h. 1973).
- 1898 – Trofim Lisenko, sobietar agronomoa, lisenkoismo sasi zientzia kanpaina zuzendu zuena (h. 1976).
- 1899 – László Bíró, hungariar-argentinar kazetari eta asmatzailea, bolalumaren asmatzailea (h. 1985).
- 1901 –
- Enrico Fermi, italiar fisikaria, lehen erreaktore nuklearraren garatzailea eta 1938ko Fisikako Nobel Saria (h. 1954).
- Lanza del Vasto, italiar-frantziar pentsalari eta idazlea (h. 1981).
- 1904 –
- Greer Garson, britainiar antzezlea (h. 1996).
- Nikolai Ostrovski, ukrainar jatorriko sobietar idazlea (h. 1936).
- 1907 –
- Gene Autry, estatubatuar country kantautore eta aktorea (h. 1998).
- Hans Martin Sutermeister, suitzar idazlea (h. 1977).
- 1909 – Vasco Bergamaschi, italiar txirrindularia (h. 1979).
- 1910 – Lola Rodríguez Aragón, errioxar opera abeslari sopranoa eta musika-irakaslea (h. 1984).
- 1912 – Michelangelo Antonioni, italiar zinema zuzendaria (h. 2007).
- 1913 –
- Miguel Fisac, espainiar arkitektoa (h. 2006).
- Trevor Howard, antzerki, telebista eta zinemako ingeles aktorea (h. 1988).
- Stanley Kramer, estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (h. 2001).
- Silvio Piola, italiar futbolari eta entrenatzailea (h. 1996).
- 1916 – Antonio Buero Vallejo, espainiar antzerkigilea (h. 2000).
- 1919 – Vladimír Vašíček, txekiar margolaria, pintura moderno eta pintura abstraktuan aitzindari bere herrialdean (h. 2003).
- 1920 –
- Peter Dennis Mitchell, ingeles kimikaria, 1978ko Kimikako Nobel Saria (h. 1992).
- Václav Neumann, txekiar orkestra-zuzendaria (h. 1995).
- 1924 - Marina Berti, italiar aktorea (h. 2002).
- 1925 – Viviane Forrester, frantziar saiakeragile, eleberrigile, kazetari eta literatur kritikaria (h. 2013).
- 1927 – Edith Eger, Holokaustoa biziraun zuen gatibua eta psikologian aditua, trauma osteko estresaren nahasmenduan espezialista.
- 1929 – Bernard Dort, frantziar antzerki-kritikaria (h. 1994).
- 1930 – Lucien Mias, frantziar errugbilari ohia.
- 1931 –
- James Cronin, estatubatuar fisikaria, 1980ko Fisikako Nobel Saria (h. 2016).
- Anita Ekberg, suediar aktore eta modeloa (h. 2015).
- 1932 –
- Robert Benton, estatubatuar zinema zuzendaria eta gidoigilea.
- Kristian Gullichsen, finlandiar arkitektoa (h. 2021).
- Rainer Weiss, estatubatuar fisikaria, 2017ko Fisikako Nobel Saria.
- 1933 –
- Josef Kadraba, txekiar futbolaria (h. 2019).
- Samora Machel, lehendabiziko Mozambikeko presidentea (h. 1986).
- 1934 – Joseph Untube N'singa Udjuu, Zaireko lehen ministroa (h. 2021).
- 1935 –
- Mylène Demongeot, frantziar aktore eta modeloa (h. 2022).
- Jerry Lee Lewis, estatubatuar pianista eta abeslaria, rock and rollaren aitzindari garrantzitsua (h. 2022).
- 1936 – Silvio Berlusconi, Il Cavaliere, Italiako lehen ministroa eta Europako Kontseiluko presidentea (h. 2023).
- 1937 –
- Koichiro Matsuura, japoniar diplomatikoa, UNESCO erakundeko presidente ohia.
- Wim Udenhout, Surinamgo lehen ministroa (h. 2023).
- 1938 – Wim Kok, Herbehereetako lehen ministroa (h. 2018).
- 1939 –
- Rhodri Morgan, Galesko lehen ministroa (h. 2017).
- Isabel Parra, txiletar kantautore, interpretatzaile eta folklorista.
- 1942 –
- Felice Gimondi, italiar txirrindularia (h. 2019).
- Ian McShane, ingeles aktorea.
- 1943 –
- Muhammad Khatami, Irango presidentea.
- Lech Wałęsa, Poloniako presidentea.
- 1951 – Michelle Bachelet, Txileko presidentea.
- 1954 – Alberto Pedro Torriente, kubatar antzerki-idazle, antzezle eta olerkaria (h. 2005).
- 1956 – Sebastian Coe, britainiar atleta ohia, ertaineko distantzian inoizko hoberenetakoa.
- 1959 – Jon Fosse, norvegiar idazle eta itzultzailea, 2023ko Literaturako Nobel Saria.
- 1961 – Julia Gillard, Australiako lehen ministro ohia.
- 1962 – Carmen Gil Martinez, haurrentzako ipuin, antzerki eta poesia idazle eta ilustratzailea eta literatura irakasle espainiarra.
- 1965 –
- Boris Izaguirre, venezuelar-espainiar kazetari, idazle, telesail historiogile eta telebista aurkezlea.
- Grigori Kirijenko, sable modalitateko errusiar eskrimalari ohia.
- 1966 – Bujar Nishani, Albaniako presidentea (h. 2022).
- 1969 –
- Erika Eleniak, estatubatuar aktore eta modeloa.
- Tore Pedersen, norvegiar futbolari ohia.
- Ivica Vastić, austriar futbolari ohia.
- 1971 – Leonardo Piepoli, italiar txirrindulari ohia.
- 1975 – Ben Berden, belgikar ziklo-kross txirrindularia.
- 1976 –
- Óscar Sevilla, espainiar txirrindularia.
- Andrii Xevtxenko, ukrainar futbolari ohi eta politikaria.
- 1981 – Manu Herrera, espainiar futbolaria.
- 1982 –
- Ester Martin Bergsmark, suediar zinema zuzendaria eta gidoilaria.
- Matt Giteau, australiar errugbilaria.
- 1985 – Dani Pedrosa, kataluniar motoziklismoko pilotua.
- 1987 – Anaïs Demoustier, frantziar antzezlea.
- 1988 – Kevin Durant, NBAko estatubatuar saskibaloi-jokalaria.
- 1989 – Joel Bosqued, espainiar aktorea.
- 1990 – Joana Pastrana, espainiar boxeolari ohia.
- 1995 – Ayaka Yamashita, japoniar futbolaria.
- 1997 – Javier Zabala, errioxar pilotaria.
- 1999 - Rita Payes, kataluniar musikagilea, tronboi-jotzailea eta jazzeko eta bossa novako abeslaria.
Heriotzak
Euskal Herria
- 1637 – Migel Aozaratzakoa, gipuzkoar apaiz eta misiolari domingotarra (j. 1598).
- 1854 – Bizenta Mogel, gipuzkoar idazlea (j. 1782).
- 1885 – Niceto Zamacois, bizkaitar kazetari, eleberrigile eta poeta, Mexiko Hirian (j. 1820).
- 1936 –
- Fortunato Agirre, nafar politikari jeltzalea eta Lizarrako alkatea, eraila (j. 1893).
- Alfonso Beorlegi, euskal militarra (j. 1888).
- Jose Bergara, nafar fraidea, Serinyàn fusilatua (j. 1908).
- 1939 – Joseba Zubimendi, donostiar euskaltzalea, kantari, itzultzaile, kazetari, irrati esatari, poeta eta antzerkigilea (j. 1898).
- 1967 – Henri Haget, euskal errugbilaria (j. 1905).
- 1993 – Andres Irujo, nafar politikari abertzalea (j. 1907).
- 2012 – Josu Arenaza, mediku eta euskaltzain urgazlea (j. 1930).
- 2014 – Miguel Boyer, Lapurdin jaiotako espainiar ekonomialari, irakasle eta politikaria, Madrilen (j. 1939).
- 2023 – Iñaki Alkorta, donostiar enpresaburua, EHLABE, Euskal Herriko Lan Babestuaren Elkartearen sortzaileetako bat (j. 1950).
Mundua
- K. a. 48 – Ponpeio Handia hil zuten Egipton.
- 795 – Lotario I.a, karolingiar enperadorea (j. 795).
- 866 – Karlos Umea, Akitaniako erregea.
- 1560 – Gustavo I.a Suediakoa, Suediako erregea (j. 1496).
- 1674 – Gerbrand van den Eeckhout, Herbehereetako Urrezko Aroko margolaria (j. 1621).
- 1710 – Karlota Brunswick-Lüneburgekoa, alemaniar noblea, Brunswick-Lüneburgeko dukesa eta Modenako dukesa ezkontidea (j. 1671).
- 1719 – Jean Orry, Espainiaren zerbitzuan izan zen frantses ekonomialaria (j. 1652).
- 1833 – Fernando VII.a Espainiakoa, Espainiako erregea (j. 1784).
- 1839 – Friedrich Mohs, alemaniar mineralogoa eta geologoa (j. 1773).
- 1851 – Paul-Thérèse-David d'Astros, frantziar kardinala eta Baionako apezpikua (j. 1772).
- 1890 – Alphonse Karr, frantziar eleberrigile eta kazetaria (j. 1808).
- 1902 – Emile Zola, frantziar idazlea (j. 1840).
- 1908 – Joaquim Maria Machado de Assis, brasildar idazlea, Brasilgo literaturaren maisu nagusitzat hartua (j. 1839).
- 1910 – Winslow Homer, estatubatuar margolaria (j. 1836).
- 1913 – Rudolf Diesel, alemaniar ingeniaria, Diesel-motorraren sortzailea (j. 1858).
- 1924 - Ragna Nielsen, norvegiar hezitzaile, pedagogo, autore, politikari eta feminista (j. 1845).
- 1925 – Léon Bourgeois, Frantziako lehen ministroa eta 1920ko Bakearen Nobel Saria (j. 1851).
- 1927 – Willem Einthoven, herbeheretar sendagilea, 1924ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1860).
- 1929 – Tanaka Giichi, Japoniako Lehen Ministroa (j. 1864).
- 1930 – Ilia Repin, errusiar pintorea (j. 1844).
- 1931 – William Orpen, irlandar margolaria (j. 1878).
- 1934 – Ilmari Aalto, finlandiar margolaria (j. 1891).
- 1937 – Genaro Estrada, mexikar diplomatikoa eta idazlea (j. 1887).
- 1953 – Ernst Reuter, alemaniar politikaria (j. 1889).
- 1956 – Anastasio Somoza García, Nikaraguako presidente eta diktadorea (j. 1896).
- 1967 – Carson McCullers, estatubatuar idazlea (j. 1917).
- 1973 – W. H. Auden, ingeles poeta, XX. mendeko poetarik handienetarikotzat hartua (j. 1907).
- 1979 – Francisco Macías Nguema, Ekuatore Gineako diktadorea (j. 1924).
- 1981 – Bill Shankly, eskoziar futbolari eta entrenatzailea (j. 1913).
- 1983 – Alan Moorehead, australiar gerra-berriemaile eta idazlea (j. 1910).
- 1988 – Charles Addams, estatubatuar komikigilea (j. 1912).
- 1990 – Louise Webster, australiar astronomo eta fisikaria (j. 1941).
- 1994 – Cheb Hasni, raï estiloko aljeriar egile abeslaria (j. 1968).
- 1996 – Shūsaku Endō, japoniar idazlea, Japoniako literatura modernoan ikuspegi katolikoa sartu zuena (j. 1923).
- 1997 – Roy Lichtenstein, estatubatuar margolaria (j. 1923).
- 2001 – Nguyên Van Thieu, Hego Vietnamgo presidentea (j. 1923).
- 2004 – FannyAnn Eddy, sierraleonar LGBT ekintzailea (j. 1974).
- 2007 – Katsuko Saruhashi, japoniar geokimikaria (j. 1920).
- 2010 –
- Georges Charpak, poloniar-frantziar fisikaria eta irakaslea, 1992ko Fisikako Nobel Saria (j. 1924).
- Tony Curtis, estatubatuar aktorea (j. 1925).
- 2011 –
- Hella Haasse, herbehereetar idazlea (j. 1918).
- Tatiana Lioznova, sobietar zinema-zuzendaria (j. 1924).
- 2012 – Hebe Camargo, brasildar aktorea, abeslaria eta telebistako aurkezlea (j. 1929).
- 2013 – Pete T. Cenarrusa, euskal jatorriko estatubatuar politikaria (j. 1917).
- 2014 – JP Auclair, Quebectar akrobazia eskiatzailea (j. 1977).
- 2020 – Sabah Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah, Kuwaiteko emirra (j. 1929).
- 2021 – Antonio Gasset, espainiar kazetari, telebistako aurkezle eta zinema-kritikaria (j. 1946).
Jaiak eta urteurrenak
- San Mikel edo Done Mikel eguna: San Migel Aralarkoa Euskal Herriko santu zaindaria.
- Sehaska egutegiko izendegia: Mikel, Mikela, Mikele, Mixel eta Aralar.
- Aralarko San Migel santutegian irailaren 29 eta 30an jaia ospatu ohi da.
Kanpo estekak
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2882
Multimedia: 29 September / Q2882
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
| Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||
