Zakliczyn

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Zakliczyn (ujednoznacznienie).
Zakliczyn
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

tarnowski

Gmina

Zakliczyn

Prawa miejskie

1557

Burmistrz

Dawid Chrobak

Powierzchnia

4,02[1] km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


1583[1]
394[1] os./km²

Strefa numeracyjna

14

Kod pocztowy

32-840

Tablice rejestracyjne

KTA

Położenie na mapie gminy Zakliczyn
Mapa konturowa gminy Zakliczyn, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Zakliczyn”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Zakliczyn”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Zakliczyn”
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego
Mapa konturowa powiatu tarnowskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Zakliczyn”
Ziemia49°51′22″N 20°48′50″E/49,856111 20,813889
TERC (TERYT)

1216144

SIMC

0837436

Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Zakliczyn – miasto[2] i siedziba gminy Zakliczyn w powiecie tarnowskim (województwo małopolskie) na prawym brzegu Dunajca. Zakliczyn leży na Pogórzu Rożnowskim w dolinie (206–250 m n.p.m.) na płaskim, szerokim i otwartym w kierunku północnym terenie, między dolnymi biegami potoków Paleśnianka i Wolanka w otoczeniu zalesionych wzgórz o wysokości od 300 do 503 m n.p.m.[3]

Zakliczyn jest ośrodkiem administracyjno-usługowym dla okolicznych miejscowości. W miejscowości znajduje się rozległy, drugi co do wielkości[potrzebny przypis] w województwie rynek (170 na 100 m) z odrestaurowanym ratuszem i kilkunastoma kamienicami. Z narożników rynku odchodzi 7 ulic o łańcuchowej zabudowie jednorodzinnej, która także zdecydowanie przeważa wokół pozostałych 20 ulic niegdyś „Białego Miasteczka”, zamieszkanego obecnie przez około 1700 mieszkańców.

Historia

W latach 1557–1934 był miasteczkiem; lokację miejską, za sprawą Spytka Wawrzyńca Jordana, nadał mu w 1557 r. król Zygmunt II August[4]. Prywatne miasto szlacheckie, własność kasztelanowej krakowskiej Anny z Sieniawskich Jordanowej, położone było w 1595 roku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego[5]. Z praw miejskich rajcowie miejscy zrezygnowali w 1934 r. W latach 1975–1998 Zakliczyn administracyjnie należał do woj. tarnowskiego. Pod koniec lipca 2005 Rada Ministrów podjęła decyzję o przywróceniu praw miejskich Zakliczynowi z dniem 1 stycznia 2006 roku[2].

Z Zakliczyna pochodził Mikołaj Jordan (słow. Mikuláš Jordán), od 19 lutego 1506 starosta spiski. Zygmunt Scypion Tarło, kasztelan sądecki, z grupą wybitniejszych osobistości pisał do papieża Grzegorza XV, aby pozwolił franciszkanom reformatom osiedlić się w Polsce. Gdy ci przybyli do kraju, jako pierwszy wystąpił w 1621 roku z propozycją wystawienia im klasztoru w Zakliczynie nad Dunajcem. Zakonnicy przybyli 19 czerwca 1622 roku wprowadzeni przez syna fundatora Andrzeja Tarłę. Pierwsze zabudowania klasztorne były drewniane. W latach 1645–1651 drugi syn fundatora, Zygmunt Aleksander Tarło[6], kasztelan przemyski, razem z żoną Elżbietą z Kostków (krewną św. Stanisława), polecił wystawić murowany kościół i klasztor pw. Matki Boskiej Anielskiej.

W czasie II wojny światowej Niemcy założyli w Zakliczynie getto żydowskie[7].

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Zakliczyna w 2014 roku


Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Idziego Opata w Zakliczynie
Zabytkowy dom na ulicy Adama Mickiewicza
Zespół klasztorny reformatów
Cmentarz wojenny nr 294
Widok z wieży kościelnej na Zakliczyn sprzed 1939

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są obiekty[8]:

  • układ urbanistyczny, XVI–XIX w., nr rej.: A-21 z 9.09.1976. st. rej. nr 253 z 19.08.1948

Cechą Zakliczyna, która przez wieki nadawała miastu oryginalny charakter, była zabudowa drewnianymi, parterowymi domami o specyficznej konstrukcji przysłupowej, ze ścianami konstrukcji zrębowej, stawiane szczytami do drogi, zwieńczone dachami naczółkowymi z okapami wydatnie wysuniętymi nad chodniki. W domach tych cały ciężar dachów, pierwotnie krytych gontem, wspierał się nie na zrębie ścian, lecz na systemie owych słupów stawianych na zewnątrz budynku. Dzięki temu można było co jakiś czas łatwo wymieniać poszczególne belki w ścianach lub nawet zmieniać układ ścian bez naruszania więźby dachowej. Zabudowa taka dominowała w mieście w XVIII i XIX w., a szereg drewnianych domów z tamtych czasów można jeszcze zobaczyć przy Rynku oraz przy ul. Malczewskiego, Piłsudskiego, Różanej i Mickiewicza (w tym dom „Pod Wagą”). Większość z nich ma obecnie ściany bielone, otynkowane lub szalowane deskami, a dachy kryte eternitem, dachówką lub blachą. Niektóre nowo budowane domy świadomie nawiązują bryłą i szczegółem architektonicznym do zabudowy historycznej.

  • kościół parafialny pw. św. Idziego z cmentarzem przykościelnym, 1739-68, nr rej.: A-316 z 22.11.1971, st. rej. nr 213 z 13.10.1947
  • zespół klasztorny reformatów, poł. XVII–XIX w. (w którym przebywał pod koniec życia i zmarł w 1881 r. werbownik ochotników do powstania 1863 r., powstaniec, więzień, ks. Euzebiusz Teofil Chojnacki – ojciec Alojzy), w tym kościół parafialny pw. MB Anielskiej, z fundacji w latach 1645–1651 Zygmunta Aleksandra Tarły[9], nr rej.: A-317 z 22.11.1971, st. rej. nr 353 z 20.03.1934,
  • cmentarz wojenny nr 293, 1915-16, nr rej.: A-135/M z 28.03.2008,
  • cmentarz wojenny nr 294, 1915-16, nr rej. A-1172/M z 12.11.2009,
  • ratusz, pocz. XIX w., nr rej.: A-270 z 25.10.1985,
  • dom („Pod Wagą” w Zakliczynie), ul. Mickiewicza 23, drewn., 1763, nr rej.: A-271 z 25.10.1985,
  • dom, ul. Mickiewicza 12, drewn., 1858, nr rej.: A-235 z 28.09.1981,
  • dom (dawna szkoła parafialna), ul. Mickiewicza 35, drewn., 1817, nr rej.: A-361 z 6.10.1993.

Sport

LKS Dunajec Zakliczyn – klub piłkarski z Zakliczyna w województwie małopolskim. Powstał w 1973 roku. Od sezonu 2008/2009 zespół seniorów klubu grał w V lidze tarnowsko-nowosądeckiej. W sezonie 2009/2010 zajął 2. miejsce w tabeli i ponownie – po 18 latach – uzyskał awans do IV ligi małopolskiej. Po rundzie jesiennej obecnego sezonu zajmuje 15. miejsce z dorobkiem 12 pkt. Klub posiada także drużyny młodzieżowe – juniorów młodszych i starszych, trampkarzy młodszych i starszych. Działa też przy nim zespół oldboyów. Trenerem seniorów Dunajca jest Wacław Maciosek. Prezesem – od lipca 2010 – Jacek Świderski. Trenerem juniorów – Mariusz Lasota. Szkoleniowcem trampkarzy – Łukasz Oświęcimski. Klub posiada własny stadion sportowy składający się z trzech boisk piłkarskich (głównego i 2 treningowych) oraz hali sportowej wraz z zapleczem. W październiku 2010 oddana do użytku została kryta trybuna na 366 miejsc.

Dwukrotnie (w czerwcu 2008 r. oraz w maju 2012 r.) w Zakliczynie odbyły się mistrzostwa Polski w podnoszeniu ciężarów mężczyzn.

Panorama miasta

Zakliczyn – widok ze zbocza wsi Roztoka
Zakliczyn – widok ze zbocza wsi Roztoka

Przypisy

  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
  2. ↑ a b Dz.U. z 2005 r. nr 141, poz. 1185.
  3. ↑ Pogórze Rożnowskie. Mapa 1:50 000. Kraków: Compass, 2004. ISBN 83-89165-72-4.
  4. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 84–85.
  5. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 108.
  6. ↑ Jerzy Antoni Kostka: Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin: Z.P. POLIMER, 2010, s. 80, 252, 253. ISBN 978-83-89976-40-6.
  7. ↑ Historia Żydów w Wojniczu. (ang.).
  8. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 160 [dostęp 2015-10-07] .
  9. ↑ Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, zeszyt nr 2, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 36, 37, 38, 39, 40.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Zakliczyn
Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. odzyskania praw miejskich przez Zakliczyn
  • Zakliczyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 296 .
  • p
  • d
  • e
Gmina Zakliczyn
  • Siedziba gminy: miasto Zakliczyn
Wsie
Integralne
części wsi
  • Bartnik
  • Biała Góra (Kończyska)
  • Biała Góra (Zdonia)
  • Bodziantówka
  • Brzegi
  • Budzyń
  • Buniarczyki
  • Chrapy
  • Ciepielówka
  • Czarny Potok
  • Dąbrowa
  • Dąbrowy
  • Dębina
  • Dogale
  • Doliny
  • Dolne
  • Dział (Borowa)
  • Dział (Paleśnica)
  • Dział (Ruda Kameralna)
  • Gaj
  • Gałkówka
  • Gliniki
  • Góra
  • Górki
  • Górne
  • Góry
  • Górzany
  • Granice
  • Kącina
  • Kamieńce
  • Kamieniec (Faliszewice)
  • Kamieniec (Wesołów)
  • Kamieniec (Wola Stróska)
  • Kanada
  • Kąty (Dzierżaniny)
  • Kąty (Faliszewice)
  • Kąty (Jamna)
  • Kąty (Olszowa)
  • Kąty (Stróże)
  • Kawiory
  • Lusławice Małe
  • Lwowska
  • Łęg
  • Maciejakówka
  • Magiel
  • Mieścisko
  • Myszkówka
  • Na Łące
  • Na Zamku
  • Nowa Wieś (Borowa)
  • Nowa Wieś (Filipowice)
  • Nowa Wieś (Gwoździec)
  • Nowa Wieś (Słona)
  • Osieki
  • Ostra Góra
  • Pachotówka
  • Pańskie Pola
  • Pasieki
  • Piaski
  • Piekło
  • Pobrzezie
  • Pod Wolą
  • Podbrzeże
  • Podchybie
  • Poddębina
  • Podgóra
  • Podgórze
  • Podlesie (Gwoździec)
  • Podlesie (Wola Stróska)
  • Podwale
  • Podymacz (Filipowice)
  • Podymacz (Stróże)
  • Pogwizdów
  • Potoki (Filipowice)
  • Potoki (Jamna)
  • Potoki (Paleśnica)
  • Resztówka
  • Roztoka
  • Satorówka
  • Rożnów
  • Soliska
  • Stawiska
  • Szczypkówka
  • Ukraina
  • Więciorki
  • Wieleń
  • Wymysłów
  • Zadworze
  • Zagórze (Wola Stróska)
  • Zagórze (Zawada Lanckorońska)
  • Zagórze (Zdonia)
  • Zagórzeńskie
  • Zagrody
  • Zagumnie
  • Załawcze
  • Załawie
  • Zarzecze
  • Zaskarpie
  • Zazborówka

  • p
  • d
  • e
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
  • Ciężkowice
  • Radłów
  • Ryglice
  • Tuchów
  • Wojnicz
  • Zakliczyn
  • Żabno
Gminy wiejskie
  • Gromnik
  • Lisia Góra
  • Pleśna
  • Rzepiennik Strzyżewski
  • Skrzyszów
  • Szerzyny
  • Tarnów
  • Wierzchosławice
  • Wietrzychowice

Herb powiatu tarnowskiego

  • p
  • d
  • e
Powiat brzeski (1920–39 i 1945–75)
Przynależność wojewódzka
  • woj. krakowskie (1920–39)
  • woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 → i 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →, 1945–54 i 1973–75)
  • Borzęcin
  • Brzesko (od 1973)
  • Czchów
  • Dębno
  • Gnojnik (od 1973)
  • Iwkowa
  • Okocim (do 1954)
  • Radłów (do 1954)
  • Szczepanów
  • Szczurowa
  • Uszew (do 1954)
  • Wojnicz
  • Zabawa (od 1973)
  • Zakliczyn
Gromady
(1954–72)
  • Biadoliny Radłowskie (1954–61)
  • Biadoliny Szlacheckie (1961–72)
  • Bielcza (1954–61)
  • Biesiadki (1954–60)
  • Biskupice Melsztyńskie (1954–61)
  • Borzęcin (1954–72)
  • Brzesko (1954–56)
  • Brzesko (1962–72)
  • Charzewice (1954–72)
  • Czchów (1954–72)
  • Dębno (1954–72)
  • Doły (1954–72)
  • Filipowice (1954–61)
  • Gnojnik (1954–72)
  • Górka (1954–59)
  • Iwkowa (1954–72)
  • Jadowniki (1956–72)
  • Jasień (1954–68)
  • Jurków (1961–72)
  • Łysa Góra (1954–72)
  • Marcinkowice (1954–61)
  • Mokrzyska (1954–61)
  • Niedzieliska (1954–59)
  • Okocim (1954–62)
  • Olszowa (1954–61)
  • Olszyny (1954–60)
  • Paleśnica (1961–72)
  • Porąbka Iwkowska (1954–72)
  • Poręba Spytkowska (1954–61)
  • Przyborów (1954–61)
  • Rudka (1954–59)
  • Strzelce Wielkie (1954–60)
  • Sufczyn (1954–61)
  • Szczepanów (1954–72)
  • Szczurowa (1954–72)
  • Tymowa (1954–61)
  • Uszew (1954–68)
  • Wał-Ruda (1954–61)
  • Wesołów (1954–59)
  • Wielka Wieś (1954–68)
  • Wojnicz (1954–72)
  • Wola Przemykowska (1954–59)
  • Zabawa (1961–72)
  • Zaborów (1954–72)
  • Zakliczyn (1954–72)
  • Zdonia (1954–59)
  • p
  • d
  • e
Miasta i miasteczka zdegradowane reformą gminną z 1933–1934

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich / praw miasteczka / praw osiedla; (2) wytłuszczono miasta/osiedla trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast; (4) OTP – osiedle typu miejskiego; (5) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Gminy miejskie
  • Bnin (1395–1934)
  • Boćki (1509–1934)
  • Brzostek (1367–1934, od 2009)
  • Budzyń (1458–1934, od 2021)
  • Ciężkowice (1348–1934, od 2000)
  • Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023)
  • Dobrzyca (1440–1934, od 2014)
  • Gąsawa (1388–1934, od 2024)
  • Gębice (1425–1934)
  • Jagielnica (1518–1934)
  • Jaraczewo (1519–1934, od 2016)
  • Jazłowiec (1519–1934)
  • Kopanica (1450–1934)
  • Lanckorona (1366–1934)
  • Łohiszyn (1570–1934, od 1959OTP)
  • Mielnik (1440–1934)
  • Mieścisko (1474–1934, od 2024)
  • Narew (1529–1934)
  • Niżankowice (1431–1934, od 1940OTP)
  • Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934)
  • Nowy Dwór (1578–1934)
  • Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994)
  • Obrzycko (1458–1934, od 1990)
  • Odelsk (1546–1934)
  • Piaski (1775–1934)
  • Powidz (1243–1934)
  • Rogowo (1380–1580, 1672–1934)
  • Rostarzewo (1752–1934)
  • Rychtal (1294–1934, od 2024)
  • Ryczywół (1426–1934)
  • Rynarzewo (1299–1934)
  • Stara Sól (1557–1934, od 1940OTP)
  • Szereszów (1569–1934, od 1940OTP)
  • Święciechowa (1277–1934)
  • Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958)
  • Uście Solne (1616–1934)
  • Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
  • Wojnicz (1369–1934, od 2007)
  • Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie
z prawami miejskimi
Gminy wiejskie
z prawami miasteczka

Źródła: Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422, Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420, Dymitrow M., 2015, Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej, [in] Krzysztofik R., Dymitrow M. (Eds), Degraded and restituted towns in Poland: Origins, development, problems / Miasta zdegradowane i restytuowane w Polsce. Geneza, rozwój, problemy, University of Gothenburg, Gothenburg, s. 61–63 / 65–115.

  • PWN: 3999972