Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce

Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce – wybory do Parlament Europejski przeprowadzane na terytorium Polski. Ich główne zasady oraz pozycja prawnoustrojowa Parlamentu Europejskiego określone są w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (do 2009 r. Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską^[1]), zaś szczegóły regulowane są na poziomie państw członkowskich^[2]. W Polsce regulacje prawne dotyczące wyłaniania składu Parlamentu Europejskiego zawarte są w Kodeksie wyborczym^[3][4].

Regulacje wspólnotowe

Podstawowe zasady wyborów określone są w art. 223 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (do 2009 r. art. 190 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską^[1]). Ustanawia on dwie naczelne zasady – bezpośredniość i powszechność^[1]. Przewiduje również możliwość uchwalenia jednolitej ordynacji wyborczej w całej Unii^[1]. Ważnymi aktami prawnymi regulującymi procedurę wyborczą są także dyrektywa 93/109/WE^[5] oraz Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich^[2]. Wysokość maksymalnej granicy progu wyborczego ustalono na poziomie 5%^[2]. Prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Unii – czynne w większości państw od 18. roku życia (w Grecji jest to 17 lat, na Malcie, w Niemczech, Austrii, Belgii - 16), bierne – w zależności od państw^[2]. We wszystkich krajach członkowskich przyjęto także zasady równości oraz proporcjonalności^[2]. Liczba eurodeputowanych wybieranych z poszczególnych państw ustalona jest w traktacie nicejskim oraz traktatach akcesyjnych do Unii Europejskiej z 2003 i 2005 roku. Na kadencję 2004-2009 w Polsce wybrano 54 deputowanych, zaś od wyborów w czerwcu 2009 było to 50 parlamentarzystów^[6], następnie w 2014 r. było to 51 eurodeputowanych, a w 2019 r. 51+1, w związku z Brexitem. Również termin wyborów określony jest przez przepisy prawa Unii Europejskiej, natomiast samo głosowanie zarządza Prezydent^[4].

Ordynacja w Polsce

Wybory do Parlamentu Europejskiego są jedynymi wyborami powszechnymi nieuregulowanymi w Konstytucji, a jedynie poprzez ustawę^[3]. Przyjęła ona cztery naczelne zasady^[7]:

• wolność wyboru;
• powszechność;
• bezpośredniość;
• tajność głosowania.

Przepisy ustawy rozstrzygają także kwestię niepołączalności funkcji parlamentarzysty w Polsce z funkcją posła do Parlamentu Europejskiego – wybór posła lub senatora na eurodeputowanego skutkuje automatyczną utratą mandatu w Sejmie lub Senacie^[8].

Prawa wyborcze

Prawa wyborcze przysługują wszystkim obywatelom polskim, a także obywatelom innych państw członkowskich stale zamieszkujących w Polsce^[7], ujętym w stałym rejestrze wyborców^[4] (zasada domicylu). Zasada ta została potwierdzona w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 31 maja 2004^[9]. Prawo wybierania przysługuje osobom, które ukończyły 18. rok życia oraz nie zostały wyrokiem sądu pozbawione praw publicznych, praw wyborczych ani ubezwłasnowolnione^[4]. Prawo wybieralności przysługuje osobom, które nie były karane za przestępstwo popełnione umyślnie, ścigane z oskarżenia publicznego i od co najmniej 5 lat stale zamieszkują w Polsce lub na terytorium innego państwa Unii Europejskiej^[4]. Dolna granica (cenzus) wieku wynosi 21 lat^[4].

Zgłaszanie kandydatów i kampania wyborcza

Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje wyborcom oraz partiom politycznym, którym dodatkowo przyznano prawo tworzenia koalicji wyborczych^[4]. Czynności wyborcze oraz kampania prowadzone są przez komitety wyborcze^[4]. Utworzenie komitetu obarczone jest wymogiem zebrania 1000 podpisów poparcia dla tej inicjatywy^[4]. Liczba kandydatów zgłaszanych na listach okręgowych przez komitety musi zawierać się w przedziale pomiędzy pięcioma a dziesięcioma osobami^[4]. Kandydować wolno wyłącznie w jednym okręgu i tylko z jednej listy^[4]. Rejestracja listy wymaga zebrania 10 000 podpisów poparcia^[4]. Kampania rozpoczyna się wraz z ogłoszeniem postanowienia o zarządzeniu wyborów i kończy 24 godziny przed dniem ich rozpoczęcia (tzw. cisza wyborcza)^[4]. Prowadzi się ją na zasadach określonych w Ordynacji wyborczej do Sejmu i do Senatu^[4]. Jej finansowanie jest jawne^[4].

Podział mandatów

Ustalaniem wyników wyborów zajmuje się Państwowa Komisja Wyborcza^[4]. W podziale mandatów uczestniczą komitety wyborcze, które w skali kraju uzyskały minimum 5% ważnych głosów^[4]. Liczba mandatów przysługująca poszczególnym komitetom w skali kraju ustalana jest według metody D’Hondta (art. 356 Kodeksu wyborczego)^[4][7]. Następnie mandaty przypadające danemu komitetowi są dzielone pomiędzy jego listy okręgowe z zastosowaniem metody Hare’a-Niemeyera (art. 358 Kodeksu wyborczego)^[4][10]. Państwowa Komisja Wyborcza sporządza protokół oraz ogłasza wyniki wyborów w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w formie obwieszczenia^[4]. Wszelkie protesty wyborcze rozpatrywane są przez Sąd Najwyższy^[4]. Brak przydziału określonej liczby mandatów poszczególnym okręgom umożliwia sytuację, w której ze względu na niską frekwencję w danym okręgu oraz odpowiedni rozkład głosów na poszczególne listy wyborcze, w danym okręgu nie zostanie wybrany żaden deputowany^[11].

Okręgi wyborcze

Ordynacja dzieli kraj na trzynaście wielomandatowych okręgów wyborczych. Zasada ta jest krytykowana ze względu na to, że europosłowie mają reprezentować w PE cały kraj, nie poszczególne okręgi, co prowadzi do rozlicznych patologii podczas kampanii wyborczej^[12].

Wyniki wyborów

 Osobne artykuły: Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2004 roku, Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2009 roku, Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2014 roku i Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2019 roku.

Od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wybory odbyły się czterokrotnie – 13 czerwca 2004^[13], 7 czerwca 2009, 25 maja 2014 oraz 26 maja 2019.

Polskie partie w Parlamencie Europejskim

 Osobne artykuły: Frakcje w Parlamencie Europejskim, Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego 2004, Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego 2004–2009, Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego 2009–2014, Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego 2014–2019, Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego 2019–2024 i Polscy posłowie do Parlamentu Europejskiego.

Przypisy

Bibliografia

• Leszek Garlicki: Wybory i prawo wyborcze. W: Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. 11. Warszawa: Liber, 2007, s. 145-171. ISBN 978-83-7206-142-3.
• Leszek Garlicki: Polska w Unii Europejskiej. W: Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne. Wyd. 11. Warszawa: Liber, 2007, s. 415-433. ISBN 978-83-7206-142-3.
• Paweł J. Borkowski: Rada Europejska. Instytucje prawodawczo-wykonawcze Wspólnot Europejskich. W: Witold Góralski: Unia Europejska. T. 1: Geneza - System - Prawo. Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2007, s. 213-245. ISBN 978-83-7526-805-8.

Linki zewnętrzne

• Serwis Państwowej Komisji Wyborczej poświęcony wyborom do Parlamentu Europejskiego
• Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1277)
• Państwowa Komisja Wyborcza – Wybory do Parlamentu Europejskiego
• Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
• Decyzja Rady z dnia 25 czerwca i 23 września 2002 roku zmieniająca Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezpośrednich