Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

Ten artykuł od 2009-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

Wszystkie dzieci są nasze
Państwo	Polska
Siedziba	ul. Krakowskie Przedmieście 6 00-325 Warszawa
Data założenia	1919 / 1949
Status	organizacja pożytku publicznego
Prezes	Grzegorz Piestrak
Nr KRS	0000114345
Data rejestracji	6 czerwca 2002
Położenie na mapie Warszawy Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
Położenie na mapie Polski Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
52°14′19″N 21°01′04″E/52,238694 21,017889
Strona internetowa

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (TPD) – ogólnopolskie stowarzyszenie prowadzące działalność pożytku publicznego na rzecz dzieci.

Historyczne i ekonomiczne uwarunkowania społecznej opieki nad dzieckiem w Europie

Początki społecznych ruchów pomocy dzieciom są ściśle powiązane z wyodrębnieniem się warstwy robotniczej w systemie gospodarki rynkowej państw europejskich. XIX - wieczne osiągnięcia medycyny, pedagogiki, psychologii oraz socjologii ukazały ogrom zaniedbań oraz potrzeb dzieci i młodzieży wywodzącej się ze środowisk robotniczych. Stwierdzono, że samo upowszechnienie oświaty na szczeblu podstawowym nie rozwiązuje wielu problemów społecznych, nie zapewnia odpowiedniej opieki oraz nie stwarza warunków do pełnego rozwoju dzieci. Ponadto, pojawiły się nowe, groźne zjawiska patologii społecznej.

Środkiem zaradczym dla tych negatywnych zjawisk miał być rozwój opieki społecznej, początkowo prowadzonej przez filantropijne grupy wyznaniowe, później zaś przez silnie rozwijające się publiczne instytucje społeczne i stowarzyszenia takie jak m.in.: Towarzystwo Opatrzności, Generalne Stowarzyszenie opieki nad Dziećmi Opuszczonymi lub Winnymi, Towarzystwo Przyjaciół Ubogich (które umieszczało dzieci pozbawione opieki w rodzinach zastępczych), Towarzystwo Opieki nad Nieletnością (które przeciwdziałało porzucaniu dzieci). Z połączenie tych różnych stowarzyszeń w roku 1876 powstało Towarzystwo Narodowe Przyjaciół Dzieci, które ze względu na swoją innowacyjność i wciągnięcie do działalności lekarzy, psychologów i pedagogów oraz lewicowych działaczy politycznych, stało się matrycą dla powołania podobnych w Madrycie (1878), Mediolanie (1879) i w Warszawie (1880).

W ramach działalności służy dzieciom – przede wszystkim wymagającym ratunku i pomocy. Walczy o dobro dzieci: osieroconych i zagrożonych sieroctwem, żyjących w skrajnej nędzy i poniżeniu, głodnych, żebrzących, bezdomnych, nieślubnych, wykorzystywanych, zaniedbanych edukacyjnie i wychowawczo, maltretowanych fizycznie i psychicznie, sprawiających trudności wychowawcze, wykolejonych, zagrożonych uzależnieniami i uzależnionych (od alkoholu, narkotyków i nikotyny), o złym stanie zdrowia i niepełnosprawnych.

Polscy  „Miłośnicy wieku dziecięcego”

Działalność warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci była próbą przeciwdziałania wzrostowi śmiertelności dzieci oraz bezdomności i włóczęgostwu wielu dzieci i młodzieży. Starania o zatwierdzenie statutu Towarzystwa trwały prawie 20 lat ale ze względu na nieustępliwość władz zaborcy nie zakończyły się sukcesem. Wybitnymi działaczami tego okresu, których zwano „miłośnikami wieku dziecięcego” byli: Adam Goltz, Eryk Jachowicz, Jan Jeleński, Walentyn Kosmowski, Stanisław Markiewicz, Aleksander Moldenhawer, Roman Wierzchlejski. Za podstawę swojej działalności TPD przyjęło niesienie pomocy przede wszystkim matce i dziecku w różnych okresach jego życia. Sformułowało zasady profilaktyki społecznej i pomocy rodzinie dla jej wzmocnienia i uczynienia z niej prawdziwego środowiska rodzinnego. Zauważono także potrzebę roztoczenia opieki nad dziećmi pozbawionymi rodziny oraz niesienia pomocy dzieciom i młodzieży pracującej. Dążono do ustawowego określenia praw dziecka do opieki oraz stworzenia systemu opiekuńczego, którego podstawą stanowiłaby pomoc rodzinie i opieka nad nią.

Historia

Towarzystwo powstało w 1949 w wyniku zjednoczenia Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz Chłopskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. W tym samym roku nadano statut TPD^[1].

Placówka społecznego wychowania

33 lata później, w grudniu 1913 roku w Krakowie, ponownie powołano Towarzystwo Przyjaciół Dzieci – jako „placówkę społecznego wychowania”. Założenia programowe ruchu stworzyli m.in. Roman i Maria Bogdani, Helena Boguszewska, Bronisława Bobrowska, Tomasz Janiszewski, Marian Falski, Alfred Merc, Stanisław Nowak, Helena Radlińska, Władysława Weychert-Szymanowska, Wanda Zalewska. W działalności praktycznej krakowskie TPD zerwało z dobroczynnością i filantropią. Promowało prawo dziecka do opieki i wychowania. Podstawowe zadania w tej dziedzinie przypisywało państwu oraz organizacjom społecznym. Brak środków nie pozwolił na szersze rozwinięcie jego działalności. TPD obejmowało, w rożnych okresach swoją opieką od kilkudziesięciu do kilkuset dzieci, głównie dzieci robotników i drobnych rzemieślników – dbając przede wszystkim o ich dożywianie, ubiór, uczęszczanie do szkół. Organizowało placówki opiekuńcze, ogniska, kolonie, półkolonie oraz różne formy aktywizowania dzieci w ich czasie wolnym. Krakowskie TPD propagowało w wychowaniu ideały ruchu robotniczego, podejmowało problem wychowania społecznego dziecka proletariackiego na kanwie nowych prądów pedagogicznych. Poszukiwało własnych form i metod pracy wychowawczej. Działalność TPD z Krakowa opisała w książce „Rzeczpospolita dziecięca” jego wieloletnia przewodnicząca Bronisława Bobrowska. Towarzystwo działało do 1939 roku oraz tajnie podczas okupacji. Po wyzwoleniu stopniowo ograniczało swoja działalność stając się członkiem współdziałającym Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.

Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

W niepodległej Rzeczypospolitej, w 1919 roku w Warszawie – przy Centralnym Komitecie Wykonawczym Polskiej Partii Socjalistycznej rozpoczęło swoją działalność Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Celem RTPD poza lewicowym wychowaniem ideowym-politycznym było stworzenie dzieciom robotniczym właściwych warunków życia, zapewnienie opieki oraz warunków i możliwości wszechstronnego rozwoju fizycznego i intelektualnego. W swoim działaniu zerwało z filantropią, koncentrując się na społecznej służbie wobec dziecka. Praktyczna działalność RTPD obejmowała stopniowo organizowanie placówek opieki całkowitej i częściowej, domów dziecięcych, przedszkoli, szkół, bibliotek, imprez i teatrzyków, wydawnictw dziecięcych i broszur dla rodziców, ognisk, świetlic i klubów dziecięcych, placów gier i zabaw, sanatoriów, zakładów leczniczo-wychowawczych, poradni higieniczno-pedagogicznych, zakładów dla dzieci upośledzonych, kolonii letnich i półkolonii. Rozwijano różne formy opieki wychowawczej w miejscu zamieszkania dziecka.

RTPD dysponowało Ośrodkiem (Dom Dziecka im. Heleny Dłuskiej) w Helenowie (w 1922 przekazanym przez Kazimierza Dłuskiego i jego żonę Bronisławę Skłodowską-Dłuską, siostrę Marii Skłodowskiej-Curie). Ośrodek przeznaczony był dla dzieci z zakładów i ognisk prowadzonych przez RTPD. Od 1930 w ośrodku powstała biblioteka prowadzona przez Teresę Perlową (wdowę po Feliksie Perlu).

Nową formą opieki otwartej było prowadzenie przez RTPD ognisk i klubów niedzielnych. M.in. w Warszawie w latach 1923–1928 było siedem ognisk dla dzieci w wieku szkolnym i cztery kluby w sumie obejmujące opieką około 500 dzieci. Warto podkreślić, że ogniska stanowiły pierwsze próby opieki środowiskowej w miejscu zamieszkania. W latach 1926–1928 RTPD organizowało kolonie i półkolonie wakacyjne, uwzględniając przede wszystkim potrzeby dzieci z rodzin niewydolnych finansowo, zaniedbanych, opuszczonych. Objęto wówczas opieką wyjazdową 1.765 dzieci. Kolonie organizowano w Helenowie, Broku, Pułtusku, Wieluniu. W tym samym czasie w punktach półkolonijnych pod stałą opieką wychowawców, otrzymując posiłek, przebywało 1747 dzieci.

W ostatnich latach okresu międzywojennego RTPD obejmowało swoim działaniem ponad 20 tys. dzieci. Działacze Towarzystwa domagali się pełnego ustawowego określenia praw dziecka do pełnego rozwoju i wychowania. Żądali bezpłatnej opieki zdrowotnej dla, ochrony macierzyństwa, ochrony matki nieślubnej i jej dziecka, rozwoju różnorodnych form opieki nad dziećmi. Postulowali stworzenie bezpłatnej, obowiązkowej, świeckiej szkoły powszechnej i zapewnienia pomocy dla dzieci zdolnych (stypendia, internaty) nie mających możliwości dalszego kształcenia się. Domagali się ochrony pracy kobiet i młodocianych, ochrony matki pracującej i jej dziecka, zapewnienia dzieciom osieroconym, upośledzonym, moralnie zaniedbanym i społecznie niedostosowanym opieki w odpowiednich zakładach opiekuńczo-wychowawczych i specjalnych.

RTPD było autorem koncepcji opieki środowiskowej „Szklane Domy”, którą realizowało od 1927 roku z Warszawską Spółdzielnia Mieszkaniową z Żoliborza.  Na terenie WSM na Żoliborzu w 1927 r. został zorganizowany Oddział RTPD, a w 1928 r. WSM powierzyła mu całość spraw dzieci do lat 14 na terenie swego osiedla. Materialną zabudowę osiedla, realizowała zaś architektoniczna moderna: Zborowski, Syrkusowie, Brukalscy. Ideę miasta    zdrowia wspierała żoliborska elita: Ossowscy, Kotarbińscy, gen. Mariusz Zaruski, Igor Newerly.

Głównym twórcą koncepcji opieki i wychowania dziecka w spółdzielczym osiedlu mieszkaniowym na Żoliborzu był Aleksander Landy - dr medycyny, pediatra, prezes Oddziału RTPD, członek zarządu WSM.

Jego koncepcja opierała się na najnowszych osiągnięciach medycyny, pedagogiki, psychologii i socjologii oraz na wymogach społecznych WSM. Wielki wpływ na jej kształt wywarły również prace m. in.: S. Rychlińskiego, F. Znanieckiego, T. Szczurkiewicza i H. Radlińskiej.

Koncepcja ta obejmowała całokształt potrzeb dziecka i rodziny w lokalnym środowisku. Zakładała profilaktykę poprzez stałą troskę o zdrowie i wychowanie dziecka, poczynając od najwcześniejszego okresu jego życia. Akcentowała potrzebę wszechstronnego rozwoju dziecka. Przewidywała konieczność indywidualizacji w procesie oddziaływania na dziecko i jego udział w życiu społecznym grupy rówieśniczej i całego osiedla. Wielką rolę przypisywała rodzinie. Dlatego akcentowała potrzebę wspierania, uzupełniania i współdziałania z rodziną, konieczność współpracy domu rodzinnego z środowiskiem sąsiedzkim i rozwiązywania różnorodnych problemów także na zasadzie samopomocy rodzin.

Dla realizacji podstawowych założeń tej koncepcji, RTPD na terenie osiedla WSM, zmierzało do utworzenia całego system placówek i instytucji, uruchamiania różnorodnych form życia społecznego dorosłych i dzieci. Rozwijało też współdziałanie z Zarządem WSM oraz z innymi instytucjami i organizacjami społecznymi, a zwłaszcza ze Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy Lokatorów „Szklane Domy"

W 1927 roku, jako pierwsza i najważniejsza, powstała Poradnia Higieniczno-Wychowawcza „Zdrowie Dziecka”. Spełniała funkcje profilaktyczne, troszczyła się o higienę dzieci, badała je, udzielała rodzicom i wychowawcom porad, organizowała dożywianie dla dzieci wycieńczonych, prowadziła półkolonie i kierowała dzieci na kolonie. Stopniowo poszerzała swoją działalność. Prowadziła z czasem: poradnię   dla niemowląt i dzieci do lat czterech, poradnię dla dzieci w wieku przedszkolnym, poradnię dla dzieci w wieku szkolnym, poradnię wychowawczą, gabinet dentystyczny, poradnię dla dorosłych(profilaktyka przeciwgruźlicza), wszystkie te poradnie stanowiły całość. Miały wspólne kierownictwo, wspólny lokal oraz łączną administrację.

Do placówek pomocniczych zespołu poradni profilaktycznych RTPD zaliczane były: kuchnia mleczna, lampa kwarcowa, gabinet dentystyczny, przychodnia prawna oraz utworzona, z inicjatywy Barbary Brukalskiej i Janiny Jankowskiej, poradnia „Moje Mieszkanie”, która zajmowała się kulturą użytkowania mieszkań. Prowadziła również wypożyczalnię higienicznych mebli dla małych dzieci-krótko używanych, drogich i bardzo potrzebnych (łóżeczka z regulowanym poziomem posłania, stoliki, krzesełka, wagi niemowlęce itp.).

Wszystkie poradnie i placówki pomocnicze prowadziły wielostronną, profesjonalną działalność. I tak na przykład. Poradnia szkolna prowadziła okresowe badania wszystkich uczniów. Dzieci, które tego wymagały, były kierowane na leczenie. Ponadto dzieci były przez nią szczepione (na ospę i dyfteryt). Lekarz poradni codziennie odwiedzał szkołę dla zbadania dzieci niedomagających, powracających z choroby, dla oceny czystości uczniów i pomieszczeń. Psycholog poradni prowadził badania zbiorowe i indywidualne dzieci, zwłaszcza sprawiających trudności wychowawcze. Jeżeli zachodziła taka potrzeba, odwiedzał dziecko w domu. Do zadań psychologa należało też wygłaszanie pogadanek dla rodziców na tematy wychowawcze. Pediatra i psycholog brali aktywny udział w życiu szkoły i placówek wychowania pozaszkolnego. Często w sprawach dzieci pośredniczyli między szkołą a rodziną.

Przedszkole na osiedlu zostało zorganizowane w 1927 r. przez Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Lokatorów WSM „Szklane Domy”. W następnym roku przejęło je i prowadziło RTPD. Początkowo obejmowało ono niewielką liczbę dzieci (19) i miało swoją siedzibę w lokalach zastępczych. Jednak zapotrzebowanie na opiekę przedszkolną stale wzrastało. W związku z tym wybudowano specjalnie dla przedszkola drewniany budynek „Szklany Domek”. Był widny, słoneczny, łatwy do przewietrzania i utrzymania w czystości.

Zajęcia w przedszkolu trwały 5 godzin (9 14). W zależności od potrzeb dziecka mogły być skracane do 2 - 3 godzin lub wydłużane do 8 - 9 godzin. Dla dzieci, które wymagały opieki do godz. 17 zorganizowano świetlicę przedszkolną (czynną od godz. 14).

W przedszkolu starano się umiejętnie dozować zajęcia indywidualne i zbiorowe, ciche i głośne, zajęcia rozwijające umysł, motorykę, sferę emocjonalną i społeczną dziecka. Ceniono i stwarzano warunki dla rozwoju jego indywidualności, pozostawiano mu dużo swobody. Dla dzieci, które tego wymagały, organizowano zajęcia wyrównawcze. Dla rozwoju i wychowania dzieci maksymalnie wykorzystywano zajęcia plastyczne, prowadzone przez Hannę Rembowską oraz zajęcia muzyczne realizowane przez Marię Cukierównę oraz Marię Wieman. Piosenka, taniec, muzyka-jak napisała w swej książce „Żoliborskie obietnice” Zofia Topińska - to przyjemność, to jeszcze jedna forma zabawy, która cieszy i rozwija wszechstronnie.

Integralną częścią przedszkola był Ogród, przystosowany do korzystania z niego o każdej porze roku. Odgrywał on wyjątkowo ważną rolę. A. Landy wręcz często mawiał, że budynek przedszkolny jest tylko dodatkiem do Ogrodu. A Z. Topińska w ww. książce napisała: Ogród był konieczny, aby walczyć z infekcja... codzienny długi pobyt na świeżym powietrzu... jest warunkiem zdrowia nie zaś przyczyną choroby, i że przedszkole właśnie w ten sposób uodparnia organizm dziecka. Praktyka to potwierdziła.

Szkoła powszechna (podstawowa) powstała z inicjatywy samych rodziców. Ta najbliższa bowiem znajdowała się aż na Marymoncie. Poza tym rodzice-inicjatorzy pragnęli zachowania zasad wychowawczych realizowanych przez poradnię i przedszkole. Od 1928 r. zaczęły powstawać pierwsze klasy przy przedszkolu. Samodzielną placówką RTPD stała się w roku szkolnym 1930/1931. Szkołą kierowali m. in.: Jan Wesołowski, Stanisław Žemis i Wacław Schayer.

Szkoła realizowała program szkół publicznych. Pozwalało to jej funkcjonować legalnie, a wysoki poziom nauczania umożliwiał uczniom pomyślne zdawanie egzaminów do szkół państwowych. Jej specyfiką było m. in. i to, że nie nauczano w niej religii, że miała, podobnie jak wszystkie placówki RTPD na terenie WSM-u charakter świecki. Z zarejestrowanych wspomnień byłych uczniów, ich rodziców i osób, które odwiedzały szkołę wynika, że - jak pisze Z. Topińska - dzieci lubiły szkołę, nie mogły się doczekać kolejnej lekcji, nie bały się, uczyły się spokojnie...nie taiły, że czegoś nie rozumieją, pytały, prosiły o wyjaśnienie, darzyły swych nauczycieli całkowitym zaufaniem.

W celu zapoznania i ściślejszego powiązania dzieci z życiem osiedla, ich uspołecznienia, szkoła organizowała zajęcia praktyczne. Raz w tygodniu uczniowie starszych klas pomagali w kuchni, pracowali w sklepie spółdzielczym, w kancelarii szkoły, przedszkola, w warsztacie, na budowie, u szewca, zegarmistrza itp. Oparciem dla nauki przyrody był ogród szkolny. Znajdowały się tam grządki zespołowe  i indywidualne. Dzieci uprawiając je, zdobywały wiedzę potrzebną w szkole i w życiu. Z czasem w ogrodzie powstał zwierzyniec, stwarzający dodatkowe możliwości poznawcze i wychowawcze. Poza tym w szkole została zorganizowana spółdzielnia uczniowska, której klientami byli uczniowie, ale także kancelaria szkolna, poradnia, przedszkole. Dzieci handlując uczyły się ekonomiki. Znaczącą rolę w procesie dydaktycznym i wychowawczym odgrywały też utworzone warsztaty szkolne, które m. in. wykonywały pomoce dydaktyczne do różnych przedmiotów szkolnych.

Uruchomiono wychowanie artystyczne uczniów obejmowało muzykę, śpiew, taniec, teatr. Dzieci zdobyte umiejętności ukazywały podczas imprez osiedlowych. Z prawdziwą przyjemnością śpiewały, tańczyły, deklamowały wiersze z okazji święta 1 Maja, Dnia Spółdzielczości i innych okoliczności. Swoim entuzjazmem bawiły i wzruszały publiczność. Miały swój wkład w budowę wspólnoty mieszkańców osiedla.

W roku szkolnym 1934/1935 powstało Gimnazjum im. Bolesława Limanowskiego. Pierwsza klasa gimnazjalna została uruchomiona w szkole powszechnej RTPD. Trudności lokalowe pozwoliły na przyjęcie tylko 24 uczniów. Kandydatów było więcej. Gimnazjum RTPD umożliwiało dzieciom robotników fabrycznych zdobycie średniego wykształcenia, które w okresie międzywojennym było dla nich trudno dostępne, często nieosiągalne. W ostatnim roku przed wojną, na 140 uczniów gimnazjum prawie 70% były to dzieci robotnicze. Gimnazjum jako pierwsze i jedyne  w Polsce było świeckie. Jego program opracowywali m. in. Stanisław Ossowski oraz geofizyk Antoni Bolesław Dobrowolski uczestnik wypraw polarnych z Amundsenem. Dyrektorem został Jerzy Kreczmar. Nauczało w nim wielu światłych i cenionych ludzi, dobrych specjalistów m. in.: Adam Próchnik, Wacław Schayer, Wanda Wasilewska, Zofia Dembińska.

Gimnazjum osiągnęło wysoki poziom nauczania. Potwierdzały to oficjalne wizytacje. Zawdzięczało to profesjonalnej i ofiarnej pracy nauczycieli, dużej chęci samej młodzieży do zdobywania wykształcenia, oparciu procesu dydaktycznego na samodzielnej pracy ucznia, wsparciu Towarzystwa Przyjaciół Szkoły oraz odważnej, wytrwałej pracy działaczy RTPD w pokonywaniu licznych trudności w tworzeniu coraz lepszych warunków do nauki. Do małej matury pierwsi gimnazjaliści doszli wiosną 1939 r. Następne roczniki korzystały już z tajnego nauczania.

RTPD uruchomiło na żoliborskim osiedlu WSM również następujące instytucje pozaszkolne: świetlicę, bibliotekę, teatr kukiełkowy „Baj' ogród szkolny i zwierzyniec, warsztaty, kursy muzyczne, zajęcia z plastyki i rytmiki.

Zadaniem placówek pozaszkolnych RTPD było - jak napisała Maria Kuzańska w swej książce „Koncepcje wychowawcze RTPD”(1919-1939)” organizowanie odpowiedniej opieki nad dziećmi pozbawionymi tej opieki w domu, rozwijanie indywidualnych zainteresowań i uzdolnień, uspołecznianie dzieci poprzez wdrażanie do zespołowych zabaw i pracy. Instytucje pozaszkolne czuwały specjalnie nad prawidłowym rozwojem dzieci specjalnie uzdolnionych oraz dzieci zaniedbanych.

Świetlica. Zorganizowała ją Janina Ladoszowa. Początkowo była prowadzona wyłącznie społecznie. Nie pracujące matki, z których został stworzony specjalny zespół, kolejno dyżurowały w świetlicy. Lokalem jej były pomieszczenia szkolne, użytkowane po lekcjach. Najpierw urządzono pokój do nauki i czytania. Następnie szkoła udostępniła, na zajęcia głośne, salę gimnastyczną i hall. Z czasem przekazała także inne pomieszczenia. Stopniowo poszerzały się formy pracy świetlicy. Wyłoniły się, prowadzone przez specjalistów, działy pracy świetlicy: sportu (zajęcia ruchowe na powietrzu i w sali, pływanie, saneczkowanie itp.), umuzykalnienie (śpiew - chór, rytmika, orkiestra perkusyjna), zajęcia techniczne (stolarstwo, ślusarstwo, introligatorstwo, modelarstwo, elektromonterstwo). Poza tym dzieci mogły indywidualnie korzystać z nauki muzyki, języków obcych, rytmiki i rysunku. Uczestniczyły też w zajęciach klubów: gier umysłowych i ruchowych, kursów kukiełkowych. Brały udział w pracach zespołu pełniącego opiekę nad zwierzętami. Z czasem kukiełkarstwo, umuzykalnienie, rytmika i warsztaty wyodrębniły się w samodzielne instytucje RTPD.

Biblioteka dziecięca. Powstała w 1931 r. Swoją siedzibę miała w szkole. Maria Arnoldowa - organizatorka i kierowniczka biblioteki - twierdziła, że wcześnie wytworzony nawyk czytania jest ważnym czynnikiem poszerzania horyzontów myślenia dzieci i rozwoju ich zainteresowań. Pierwsze książki do niej zostały zakupione przez WSM. Dobór książek do biblioteki dokonywała Maria Kownacka. Z czasem przy wypożyczalni powstała czytelnia. Doskonaliły się metody pracy z czytelnikiem. Biblioteka, wraz z czytelnią, zdobyły sobie uznanie i popularność w całej Warszawie. Codziennie była odwiedzana przez 90 — 100 dzieci, 77% z nich to były dzieci z rodzin robotniczych.

  Teatr„ Baj”. Pierwsze przedstawienia kukiełkowe odbyły się w świetlicy w 1928 r. Ich organizatorem był Szczepan Baczyński. W następnym roku do współpracy przystąpiła Maria Kownacka. Od tego momentu nastąpiło przejście od krótkich inscenizacji opowiadań i wierszy do wystawiania sztuk pełnospektaklowych, napisanych specjalnie dla teatrzyku. Od 1930 r. „Baj” stał się odrębną instytucją RTPD. Jego kierownikiem został Jan Wesołowski, a Maria Kownacka sprawowała kierownictwo literackie. Muzykę do spektakli komponował lub dobierał odpowiednie melodie J. Wesołowski. Widowiska zaczęły się odbywać systematycznie, w każdą niedzielę, przy wypełnionej sali, także w innych placówkach oświatowych i kulturalnych Warszawy. Spektakle były odpłatne, ulgowe i bezpłatne. Te ostatnie dla dzieci z baraków dla bezrobotnych. Repertuar „Baja” posiadał cenne wartości wychowawcze i artystyczne. W „Życiu WSM” napisano: dla pełnego rozwoju psychofizycznego dziecka trzeba nie tylko racjonalnie odżywiać ciało, ale również odżywiać wyobraźnię i kiełkującą świadomość artystyczną... Teatr toruje drogę książce...wychowuje też skuteczniej niż wszelkie moralizowanie i napominanie (1939 r.). Przy „Baju” została utworzona sekcja pedagogiczna. Od 1936 r. przewodniczył jej prof. S. Baley. Najwięcej spektakli odbyło się w sezonie 1937/1938. Obejrzało je prawie 39 tys. widzów. Największym powodzeniem cieszyły się spektakle:„ Jaś i Małgosia”, „O Kasi, co gąski zgubiła’’, „O straszliwym smoku i dzielnym szewczyku, prześlicznej królewnie i królu Goździku” oraz  „Historia cała o niebieskich migdałach’’. Z teatrem tym wiążą się też nazwiska Janiny Porazińskiej, Ewy Szelburg-Zarębiny, Janusza Korczaka, Aleksandra Zelwerowicza.

   Ogród szkolny i zwierzyniec. Koncepcję osiedlowego ogrodu i zwierzyńca opracowała grupa miłośników przyrody, ludzie różnych zawodów. Organizację oraz kierownictwo Ogrodu, RTPD powierzyło nauczycielowi przyrody - Stanisławowi Żemisowi. Ogród spełniał ważne funkcje dydaktyczne i wychowawcze. Był nie tylko terenem poglądowej nauki o życiu, ale także, jak napisano w sprawozdaniu WSM: Ogród to pole, na którym trzeba, obok roślin i zwierząt, pielęgnować zjawiające się kiełki życia społecznego, to miejsce, gdzie się realizuje hasło - praca i współdziałanie. Pierwsze zagonki zagospodarowano w 1931 roku. Ogród był podzielony na 4 części: l) teren zabawowo - wypoczynkowy (piaskownica, skocznia, tor rowerowy, boisko do siatkówki...); 2) poletka indywidualne i wspólne, uprawiane przez dzieci; 3) ogród szkolny (alpinarium, zioła lecznicze, rośliny wydmowe, akwarium...); 4) ogród ogólny (warzywa, kwiaty, kompostownia...). W ogrodzie szkolnym założono Zwierzyniec. Były w nim: kury, kaczki, bocian, jastrząb, żółw...Dzieci je karmiły, czyściły klatki, gromadziły dla nich żywność na zimę.

Warsztaty. Początkowo dzieci majsterkowały w ramach zajęć świetlicowych. W 1934 r. zorganizowano w dwóch pomieszczeniach warsztaty: stolarski, ślusarski i introligatorski. W warsztatach wykonywano na użytek placówek dziecięcych i innych instytucji potrzebne pomoce do zajęć, różne urządzenia, zabawki. Można też było, za zwrotem kosztów materiału, wykonywać przedmioty do użytku prywatnego. Praca w warsztatach wyrabiała u dzieci szacunek do pracy fizycznej, rozwijała umiejętności techniczne, uspołeczniała.

Kursy muzyczne. Umuzykalnianie dzieci także rozpoczęto się w świetlicy. Wyodrębniono je w samodzielną jednostkę w 1930 r. W ich ramach uczono gry na fortepianie, wiolonczeli, skrzypkach oraz śpiewu. Prowadzono też chór i orkiestrę perkusyjną. Kursy miały swą biblioteczkę i wypożyczalnię nut. A. Landy w muzyce upatrywał ważnych wartości leczniczo - wychowawczych: obudzenie zainteresowania dla muzyki jest jedną ze skutecznych form opanowania bardzo trudnych dzieci... dla wielu upośledzonych jest jedynym jasnym punktem w życiu, a dla najliczniejszych, tzw. normalnych, jest wytchnieniem od nerwowej gorączki życia, odprężeniem w jednostronnym wysiłku intelektualnym. Organizatorką kursów była Wanda Landy.

  W ramach czasu wolnego dzieci i młodzieży były też prowadzone zajęcia z plastyki i rytmiki. Obejmowano nimi w roku szkolnym 1938/39 ponad stu uczestników. M. Cukierówna prowadziła je dla dzieci młodszych, a M. Wieman dla młodzieży.

RTPD, zapewne jako jedyna organizacja społeczna okresu międzywojennego, wypracowała kompleksowy program opieki i wychowania dzieci w środowisku zamieszkania. Powstawał on stopniowo, w oparciu o wieloletnie doświadczenia. Pionierską rolę w tym zakresie odegrał Żoliborski Oddział RTPD wraz ze swym głównym jego twórcą, prezesem A. Landym, o którym prof. Maciej Demel w swej książce „Aleksander Landy, życie i dzieło "(1983 r.) napisał, że: . . to, co głosił Doktor, zachowało do dziś świeżość i aktualność, mało tego - niektóre jego koncepcje długo jeszcze będą czekać na tych, którzy potrafią je zrozumieć i zechcą wcielać w życie.”

RTPD poszukiwało nowych metod wychowawczych także w dziedzinie opieki całkowitej nad dzieckiem osieroconym i opuszczonym. Zakłady opiekuńczo-wychowawcze RTPD w Warszawie i w „Helenowie” realizowały idee wychowania społecznego oraz całkowicie laickiego. Ich system wychowawczy charakteryzował się swobodą, rozwijaniem oryginalnych form współżycia dzieci w obrębie zespołu i z personelem pedagogicznym, a przede wszystkim wychowaniem kolektywnym opartym na samorządności, w którym wyraźnie akcentowano indywidualne potrzeby każdej jednostki. Po II wojnie światowej RTPD aktywnie wróciło do swojej działalności. Jako jedna z pierwszych organizacji podjęła apel „Ratujmy dzieci”, wysunięty w Zurichu przez pierwszy powojenny kongres poświęcony dzieciom – ofiarom wojny. W Polsce prawie 3 mln dzieci wymagało rozmaitych form pomocy i opieki, z tego ok. 10 % - jako dzieci osierocone – opieki całkowitej. RTPD organizując swoją działalność społeczną, wspomagało państwo w tych dziedzinach opieki nad dzieckiem, gdzie pomoc społeczna była niezbędna i mogła uzupełnić działalność władz. Charakter tej działalności określał statut przyjęty w 1946 roku, kiedy Towarzystwo zostało uznane za stowarzyszenie wyższej użyteczności. Działaczami tego okresu byli: Tomasz Arciszewski, Luba Drobnerowa, Janina Ładoszowa, Maria Kuzańska, Dorota Kłuszyńska, Aleksander Landy, Eustachy Kuroczko, Bolesław Milewicz, Stanisław Papuziński, Eugeniusz Skudniewski, Stanisław Tułodziecki, Stanisław Żemis.

RTPD w okresie 1927–1939 wydawało pismo „Przyjaciel Dziecka” jako dodatek do „Robotnika”.

Główne nurty działalności okresu powojennego w latach 1944-1948 to: 1/ upowszechnianie poradnictwa higieniczno-lekarskiego, 2/ organizacja opieki nad dziećmi osieroconymi, 3/ opieka środowiskowa nad dzieckiem, 4/ rozwój szkół świeckich; z placówkami: poradniami higieniczno-wychowawczymi, stacjami opieki nad matką i dzieckiem, kuchniami mlecznymi dla niemowląt, żłobkami, dziecińcami dla dzieci 2-3 letnich (23 placówki), domami małego dziecka ( to właśnie RTPD zlikwidował upokarzającą nazwę „sierociniec” i wprowadził nazwę „dom dziecka” dla podkreślenia chęci zastąpienia dzieciom osieroconym chociaż w części domu rodzinnego), prewentoriami, różnorodnymi świetlicami (192), szkołami (31).

RTPD zostało rozwiązane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 1949 r. w sprawie uznania „Towarzystwa Przyjaciół Dzieci” za stowarzyszenie wyższej użyteczności i rozwiązania stowarzyszenia „Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci" (Dz.U. z 1949 r. nr 40, poz. 286) z dniem 12 lipca 1949

Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

Zdecydowanie gorzej przedstawiała się sytuacja zapewnienia pomocy i opieki dziecku wiejskiemu. Inicjatywy organizacji tej opieki wypływały głównie z kół gospodyń wiejskich i kół młodzieży wiejskiej. 17 grudnia 1945 roku Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici” podjął uchwałę o powołaniu Chłopskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. ChTPD nie wypracowało własnego programu opiekuńczo-wychowawczego korzystając z doświadczeń i tradycji RTPD. Działalność ChTPD koncentrowała się na udzielaniu pomocy zdrowotnej i materialnej dzieciom na terenach zniszczonych, gdzie przez wiele miesięcy mieszkano w prowizorycznych pomieszczeniach. Organizowano tam służbę lekarską, dożywiano dzieci, zaopatrywano je w odzież i obuwie. Działalność ta wspierana była przez organizacje zagraniczne. Później ChTPD zakładało różnorodne placówki opiekuńczo-wychowawcze, biblioteki, żłobki sezonowe, dziecińce, itp. Działaczami ChTPD byli: Teodor Kaczyński, Hanna Ciokotowa, Maria Babska, Lucyna Lerchowa, Jadwiga Wrotkowska, Kazimierz Bagiński.

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

W okresie przeobrażeń społeczno-politycznych, jakie zachodziły w naszym kraju w latach 1948/49 doszło do połączenia RTPD i ChTPD. Stało się to w dniu 13 maja 1949 roku podczas krajowego zjazdu ChTPD i RTPD, na którym uchwalono połączenie obu tych towarzystw w jedno ogólnokrajowe Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, które miało umożliwić kontynuację pracy opiekuńczo-wychowawczej organizacji. Stopniowo jednak działalność Towarzystwa, jak i innych ruchów społecznych była ograniczana. Okoliczności i warunki nie były sprzyjające dla ich pracy. Nastąpiło zacieśnienie ram działalności TPD, które skupiło się na prowadzeniu szkół świeckich oraz placówek z nimi związanych: świetlic, czytelni a także wczasów letnich.   

Od 1950 roku na skutek odgórnych poleceń TPD przekazywało państwu placówki higieniczno-lekarskie, oświatowo-kulturalne, domy turnusowe, itp. 31 X 1952 władze państwowe podjęły decyzję o likwidacji Towarzystwa. Mimo to, Towarzystwo działało nadal, chociaż w bardzo ograniczonym zakresie.

Dopiero w październiku 1956 roku powstał sprzyjający klimat dla reaktywowania działalności organizacji. 26 maja 1957 roku odbył się w Warszawie pierwszy krajowy zjazd  TPD, na którym reaktywowano działalność Towarzystwa. Podstawowymi zadaniami stały się: 1/ działalność opiekuńczo-wychowawcza prowadzona poprzez organizację placówek: świetlic, ośrodków szkolno-wychowawczych, ośrodków rehabilitacyjno-wychowawczych; 2/^[2] organizacja wypoczynku dzieci i młodzieży w okresie ferii letnich i zimowych w formie kolonii wypoczynkowych i zdrowotnych, obozów stałych i wędrownych, półkolonii, dziecińców wiejskich, ośrodków wczasów dziecięcych, punktów w miejscu zamieszkania; 3/ organizacja poradnictwa dla rodziców poprzez prowadzenie poradni społeczno-wychowawczych; 4/ organizacja opieki zdrowotnej poprzez powoływanie Specjalistycznych Kół Pomocy Dzieciom – dla dzieci niepełnosprawnych i przewlekle chorych.

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci stało się organizacją ogólnopolską, o pionowej strukturze dostosowanej do podziału administracyjnego kraju, której podstawowym, najniższym ogniwem jest Koło Przyjaciół Dzieci.

W październiku 1960 roku powstał w Warszawie jako pierwszy w Polsce Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy TPD (nazywany początkowo Placówką przysposabiania dzieci), którego podstawowym zadaniem było organizowanie dzieciom opuszczonym zastępczego środowiska rodzinnego. Szybko zaczęły powstawać następne. Doprowadzenie do adopcji nie było jednak  jedynym celem ich działalności. Widziano także konieczność szukania zastępczych środowisk rodzinnych dla dzieci, głównie wychowanków domów dziecka, nie kwalifikujących się do adopcji ze względu na zaburzony rozwój fizyczny lub psychiczny, wiek, itp. W latach 70-tych Ośrodki Adopcyjno-Opiekuńcze bardzo zaangażowały się w tworzenie Rodzinnych Domów Dziecka.

Zarząd Główny TPD zaczął wydawać miesięcznik kierowany do działaczy oraz rodziców i dzieci „Przyjaciel Dziecka”.

Ogniwa TPD na terenie całego kraju prowadziły i prowadzą świetlice środowiskowe, Domy Wczasów Dziecięcych, półkolonie, dziecińce wiejskie, punkty przedszkolne, Ośrodki wycieczkowe dla dzieci wsi, place gier i zabaw, kolonie dla dzieci ze środowisk defaworyzowanych, kolonie zdrowotne dla dzieci przewlekle chorych, turnusy rehabilitacyjne dla dzieci niepełnosprawnych, wczasy z pedagogiem, poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne, poradnie dla dzieci do lat 3, wsparcie rodzin problemowych poprzez pracę opiekunów indywidualnych, wymianę zagraniczną, prowadzą ośrodki rehabilitacyjne dla dzieci niepełnosprawnych oraz warsztaty terapii zajęciowej. Bardzo ważnym elementem pracy TPD jest animowanie ruchów samopomocowych rodziców dzieci chorych.

Działalność

Towarzystwo pomaga rodzicom, władzom samorządowym i państwowym w wypełnianiu ich obowiązków wobec dzieci. Posiada w tej działalności liczący się dorobek. Wypracowywany on był przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (od 1919), Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (od 1949) i po ich zjednoczeniu przez TPD (od 1949). Wtedy Towarzystwo jest elementem wpływu na młodzież i pedagogię ze strony obowiązującego systemu politycznego.

Towarzystwo jest orędownikiem wszechstronnego rozwoju dzieci, wychowania ich na ludzi wrażliwych na krzywdę i niesprawiedliwość społeczną, uspołecznionych, gospodarnych, pracowitych, tolerancyjnych, dobrze przygotowanych do życia w rodzinie i demokratycznym społeczeństwie.

Współczesne cele i formy pracy TPD

Pod koniec lat 80-tych ubiegłego stulecia doszło w Polsce do zasadniczych zmian ustrojowych. Nastąpił okres intensywnego rozwoju gospodarki rynkowej. Wzrosła liczba tzw. „dzieci ulicy” żyjących w wyjątkowo trudnych warunkach materialnych, zagrożonych sieroctwem społecznym i po prostu biedą, gdyż transformacja ustrojowa niosła jednocześnie trudności finansowe w rodzinach, bezrobocie i inne negatywne zjawiska społeczne. W odpowiedzi na społeczne zapotrzebowanie masowo zaczęły powstawać świetlice i środowiskowe ogniska wychowawcze TPD, w których wychowankowie otrzymują pomoc w nauce, dożywianie, wsparcie charytatywne, a ich rodzice lub opiekunowie poradnictwo psycho-pedagogiczne. Wszystkie inne formy działalności opiekuńczo-wychowawczej są kontynuowane.

W dniu 1 września 2003 roku został zarejestrowany nowy statut TPD. W paragrafie 1 pkt. 3  czytamy: „Towarzystwo jest kontynuatorem założeń ideowych swych poprzedników: Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz Chłopskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Czerpie z ich doświadczeń i myśli pedagogicznej.”

TPD jest rzecznikiem praw dziecka, chroni i promuje jego prawa z poszanowaniem praw i obowiązków jego rodziców, opiekunów oraz innych odpowiedzialnych za nie osób.

Nadrzędnym celem Towarzystwa jest troska, o jakość warunków życia dziecka, jego wielostronny rozwój, zdrowie, bezpieczeństwo, podmiotowość i godność.

W kwietniu 2004 roku Towarzystwo stało się organizacją pożytku publicznego.

Towarzystwo ma współudział w rozwoju rzecznictwa spraw i praw dziecka, w budzeniu powszechnej wrażliwości na jego zagrożenia, krzywdy i potrzeby.

Hasło Towarzystwa „Wszystkie dzieci są nasze”, spopularyzowane zostało z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka (Święta Dziecka), którego było przez wiele lat inicjatorem i organizatorem.

W ciągu dziesięcioleci Towarzystwo m.in. organizowało i prowadziło:

• domy dziecka dla dzieci osieroconych i zagrożonych sieroctwem społecznym (bezpośrednio po latach niewoli i dwóch wojnach światowych);
• wakacyjny wypoczynek dla dzieci (półkolonie, kolonie, obozy, biwaki, małe formy wczasów w miejscu zamieszkania, dziecińce wiejskie dla „maluchów” w okresach pilnych prac polowych, ośrodki wycieczkowe dla dzieci ze wsi w atrakcyjnych pod względem turystycznym miastach);
• dla małych dzieci: kuchnie mleczne, punkty opieki nad matką i dzieckiem na wsi, środowiskowe punkty opieki, żłobki, przedszkola społeczne;
• placówki ważne dla zdrowia dzieci: prewentoria, sanatoria, punkty sanitarne na wsi, poradnie higieniczno-wychowawcze, Przychodnię Przeciwgruźliczą dla Dzieci i Młodzieży w Łodzi;
• dla dzieci w wieku szkolnym: szkoły świeckie, „zielone klasy”, bursy, internaty, świetlice dworcowe, domy wczasów dziecięcych;
• placówki i formy działalności służące organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży np.: świetlice, samorządy dziecięco-młodzieżowe, środowiskowe ogniska wychowawcze (w tym socjoterapeutyczne i integracyjne) – ratujące dzieciom rodzinę naturalną, zapewniającą im powodzenie w nauce i w życiu; place zabaw, ogródki jordanowskie, wypożyczalnie sprzętu sportowego, turystycznego, biblioteki (w tym ruchome), amatorskie i profesjonalne teatry kukiełkowe;
• dożywianie dzieci, walkę o wprowadzenie posiłku dla wszystkich dzieci w placówkach edukacyjnych, pomoc materialną dzieciom z rodzin najuboższych, oświatę zdrowotną wśród dzieci, młodzieży oraz ich rodziców i wychowawców, zajęcia z zakresu kultury fizycznej, sportu i turystyki;
• działalność służącą przeciwdziałaniu wypadkowości dzieci w ruchu drogowym;
• działalność w zakresie podnoszenia poziomu kultury pedagogicznej rodziców i społeczeństwa.

Towarzystwo podejmowało nowatorskie formy działalności. Można do nich zaliczyć:

• Ogniska przedszkolne. Placówki te (organizowane głównie na wsi) wyrównywały braki w rozwoju i wychowaniu dzieci, przygotowywały je do szkoły, dawały im szansę powodzenia w nauce. Z czasem przejęła je Oświata. Stały się inspiracją dla systemowego przygotowywania wszystkich sześciolatków do szkoły;
• Zainicjowanie i rozwijanie – rodzinnych form opieki i wychowania dla dzieci osieroconych: rodzin adopcyjnych, zastępczych (okresowych – na czas uregulowania sytuacji prawnej dziecka, spokrewnionych, obcych i terapeutycznych – dla dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych) oraz rodzinnych domów dziecka.
• Stworzenie koncepcji i zorganizowanie, dla realizacji tego zadania, sieci specjalistycznych placówek: ośrodków adopcyjno-opiekuńczych TPD oraz Krajowego Ośrodka Adopcyjno-Opiekuńczego (m.in. dla wspierania działalności Ośrodków terenowych oraz organizacji adopcji zagranicznych dla dzieci, które nie mają szans na pozyskanie rodziny przybranej w kraju ze względu na stan swego zdrowia lub kalectwa) wraz z Bankiem Informacji o Dzieciach Zakwalifikowanych do Rodzin Przybranych. Aktualnie część Ośrodków adopcyjno-opiekuńczych TPD przejęły władze publiczne i je nadal prowadzą (wraz z Bankiem). Ośrodki są obecnie prowadzone także przez inne stowarzyszenia i instytucje. Z inicjatywy Towarzystwa (kół i Komitetu ZG TPD im. K. Jeżewskiego) zorganizowano w Polsce pierwsze „Wioski Dziecięce”.
• Wypracowanie koncepcji kolonii zdrowotnych (w tym także integracyjnych) dla dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych. Przez wiele lat Towarzystwo spełniało wiodącą rolę w ich organizacji i upowszechnianiu na terenie kraju. Aktualnie są już prowadzone przez wielu innych organizatorów.
• Wypracowanie całościowej koncepcji opieki i wychowania dzieci w środowisku zamieszkania, która obejmuje: integrację poczynań w zakresie zdrowia i wychowania dzieci od najwcześniejszego okresu ich życia poczynając (niemowlęcego), stworzenie dzieciom odpowiednich warunków dla edukacji i pożytecznego spędzania czasu wolnego, wspierania rodziny w spełnianiu jej funkcji opiekuńczo-wychowawczych, organizację życia społecznego dzieci, młodzieży i dorosłych sprzyjającą budowie w miejscu zamieszkania przyjaznego dzieciom społecznego środowiska wychowawczego, w którym funkcjonuje współodpowiedzialność mieszkańców za dzieci swej wsi, a w mieście swego podwórka lub osiedla.
• Zapoczątkowanie społecznej samopomocowej działalności na rzecz dzieci przewlekle chorych i niepełnosprawnych. Towarzystwo stworzyło dla rodziców tych dzieci warunki do twórczej, nieskrępowanej społecznej działalności. Początek tym społecznym ruchom TPD dali rodzice dzieci upośledzonych umysłowo (1963 r.). W oparciu o ich doświadczenia zaczęły rozwijać się ruchy społeczne rodziców posiadających dzieci przewlekle chore i o innych niepełnosprawnościach (m.in.: z cukrzycą, niepełnosprawne ruchowo, wymagające diety bezglutenowej, z chorobami nowotworowymi, wrodzonymi wadami serca, padaczką, z wrodzoną łamliwością kości, z rozszczepem wargi i podniebienia).
• Towarzystwo wniosło także aktywny wkład do opracowania i uchwalenia Konwencji Praw Dziecka. Zofia Dembińska wiceminister oświaty i prezes Zarządu Stołecznego TPD w latach 1957–1962 czynnie uczestniczyła w pracach Komisji Praw Kobiety ONZ, opracowującej Deklarację Praw Dziecka uchwalonej 20 listopada 1959 roku na XIV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. W 30. rocznicę uchwalenia Deklaracji Praw Dziecka, 20 listopada 1989, ZO ONZ przyjęło pierwszy prawnie wiążący dokument regulujący kwestię praw dziecka — Konwencję o prawach dziecka.
• W 1957 roku Towarzystwo wznowiło wydawanie pisma „Przyjaciel Dziecka”.

Towarzystwo posiada na terenie kraju rozbudowaną strukturę organizacyjną. Aktualnie w 3 tys. kół zrzesza 150 tys. członków. Ma oddziały na szczeblach gminnych, miejskich, powiatowych i wojewódzkich.

Ogniwa Towarzystwa są ośrodkami inicjatyw społecznych służących dzieciom, a równocześnie swą samorządną i samopomocową działalnością wnoszą wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego, demokratycznego w Polsce.

Najwyższym odznaczeniem TPD jest Medal im. dr. Henryka Jordana, przyznawany za zasługi w rozwoju opieki zdrowotnej, upowszechnianie kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży^[3].

Prezesi Zarządu Głównego TPD

• Dorota Kłuszyńska (1949–1952)
• Wojciech Pokora (1952–1956)
• Stanisław Tułodziecki (1957–1969)
• Stanisław Wojtaś (1969–1972)
• Jerzy Wołczyk (1972–1975)
• Waldemar Winkiel (1975–1981)
• Leszek Gomółka (1981–1991)
• Aleksandra Makowska (1991–1992)
• Joanna Staręga-Piasek (1992–1995)
• Aleksandra Makowska (1995–1999)
• Sławomir Izak (1999–2002)
• Wiesław Kołak (2002–2023)
• Grzegorz Piestrak (2023-)

Działacze

 Z tym tematem związana jest kategoria: Działacze Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.

Odznaczenia

W 2015 Towarzystwo otrzymało Odznakę Honorową za Zasługi dla Ochrony Praw Dziecka^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Strona Zarządu Głównego TPD
• 1/ „Pedagogika Towarzystwa Przyjaciół Dzieci” praca zbiorowa pod redakcją Brygidy Butrymowicz i Leszka Gomółk
• 2/ Niedole dziecięce. Warszawa 1887, s. 72-85
• 3/ B. Bobrowska „Rzeczpospolita dziecięca”. Wrocław 1962
• 4/ Statut RTPD. Warszawa 1927
• 5/ M. Kuzańska „Założenia programowe Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci „Studia pedagogiczne” 1964 t. XII
• 6/ Maria Kuzańska-Obrączkowa, Koncepcje wychowawcze Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, 1919-1939: analiza założeń i funkcjonowania placówek , Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966
• 7/ Statut Towarzystwa Przyjaciół Dzieci Warszawa 2003
• 8/ Statut Towarzystwa Przyjaciól Dzieci Warszawa 2023
• 9/ S. Tułodziecki „Z działalności Towarzystwa Przyjaciół Dzieci” Warszawa 1962
• 10/ B. Tracewski „Przyjaciele Dzieci” Warszawa
• 11/ Baj wśród dzieci. 85 lat najstarszego teatru lalek w Polsce, koncepcja i red. Marek Waszkiel, przy współpr. Aldony Kaszuby, Warszawa 2014;
• 12/ W kręgu warszawskiego „Baja”, oprac. i zebrał Henryk Jurkowski, Warszawa 1978 [wersja cyfrowa].