Maciej z Gołańczy

Data urodzenia

ok. 1285

Data śmierci

16 maja 1368

Biskup kujawski

Okres sprawowania

1324–1364

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Sakra biskupia

8 stycznia 1324

Maciej z Gołańczy (łac. Mathias de Paluka) herbu Topór (ur. ok. 1285, zm. 16 maja 1368) – biskup kujawski w latach 1324–1364, następca Gerwarda herbu Leszczyc, przedstawiciel rodu Pałuków.

Początki kariery zawdzięczał wujowi, biskupowi kujawskiemu Gerwardowi, który przed 1308 rokiem wprowadził go do kapituły włocławskiej od razu na godność scholastyka^[1]. Ród, z którego się wywodził wspierał politykę Władysława Łokietka, co przyniosło mu wkrótce znaczne profity. Posiadał liczne tytuły i godności kościelne – był kanonikiem w kapitułach gnieźnieńskiej, poznańskiej, płockiej, włocławskiej, kruszwickiej, krakowskiej i wrocławskiej. W procesie inowrocławskim w latach 1320-1321 Maciej złożył zeznania przeciw Krzyżakom, a wkrótce w 1323 roku towarzyszył biskupowi Gerwardowi w podróży podjętej w interesie wyroku inowrocławskiego do papieskiej kurii w Awinionie. Po śmierci wuja otrzymał 3 grudnia 1323 roku jeszcze w Awinionie z nominacji papieża Jana XXII biskupstwo kujawskie. Konsekrowany 8 stycznia 1324, a w czerwcu wrócił do Polski i objął rządy diecezji obejmującej Kujawy i większą część Pomorza Gdańskiego.

W diecezji troszczył się o interesy Polski i papieża, sprzeciwiając się Krzyżakom. W 1329 roku wojska zakonu krzyżackiego zniszczyły dobra biskupstwa kujawskiego, w tym spaliły katedrę włocławską, domy kanoników, miasta Włocławek i Raciążek oraz liczne wsie i kościoły parafialne. Krzyżacy zdobyli zamek w Raciążku i zrabowali skarbiec biskupi. Zmusiło to Macieja z Gołańczy do podpisania w 1330 roku niekorzystnej ugody z Krzyżakami, wg której musiał zneutralizować zamek w Raciążku, wykupić jeńców i zgodzić się na niekorzystne dla biskupstwa rozwiązania dotyczące dziesięciny na Pomorzu^[1].

Zajmował się m.in. odbudową diecezji po zniszczeniach wojennych, w 1340 roku rozpoczął prace nad nową katedrą we Włocławku, zbudował zamek we Włocławku, zamek w Raciążku, wieże w Ciechocinie nad Drwęcą i Górze oraz murowany dwór w Subkowych. Jego rządy przyczyniły się do bardzo szybkiego rozwoju osadnictwa w diecezji włocławskiej.

W grudniu 1364 zrezygnował z godności biskupiej z powodu utraty wzroku. Jego następcą w diecezji został także pochodzący z rodu Pałuków jego bratanek, Zbylut z Wąsosza, dotychczasowy prepozyt kapituły włocławskiej.

Dla swoich prywatnych potrzeb biskup Maciej zbudował zamek w Gołańczy, który następnie odziedziczyli jego krewni^[2].

Po śmierci Maciej z Gołańczy został pochowany w zakrystii katedry włocławskiej^[1].

Zbudowana w czasach biskupa Macieja wieża zamku w Gołańczy
Ruiny zamku w Raciążku

Bibliografia

Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2000
Janusz Bieniak Maciej z Gołańczy h. Pałuka [w:] Polski Słownik Biograficzny tom XIX wyd. 1974

Biskupi włocławscy

Biskupi diecezjalni kujawsko-pomorscy	Swidger (1133) Warner (1148) Onold (1161–1180) Stefan (1187–1198) Ogerius (1206–1212) Barta (1213–1220) Michał (1222–1252) Wolimir (1252–1275) Albierz (Wojciech) (1275–1283) Wisław (1283–1300) Gerward (1300–1323) Maciej z Gołańczy (1324–1364) Zbylut z Wąsosza (1364–1383) Teodoryk (1383) Jan Kropidło (1384–1389) Henryk VIII legnicki (1389–1398) Mikołaj Kurowski (1399–1402) Jan Kropidło (1402–1421) Jan Pella (1421–1428) Jan Szafraniec (1428–1433) Władysław Oporowski (1433–1449) Jan Gruszczyński (1450–1463) Jan Lutkowic z Brzezia (1463–1464) Jakub z Sienna (1464–1472) Zbigniew Oleśnicki (1473–1481) Andrzej Oporowski (1481–1483) Piotr z Bnina Moszyński (1484–1493) Krzesław Kurozwęcki (1494–1503) Wincenty Przerębski (1503–1513) Maciej Drzewicki (1513–1531) Jan Karnkowski (1531–1538) Łukasz Górka (1538–1542) Mikołaj Dzierzgowski (1542–1546) Andrzej Zebrzydowski (1546–1551) Jan Drohojowski (1551–1557) Jakub Uchański (1557–1565) Mikołaj Wolski (1565–1567) Stanisław Karnkowski (1567–1580) Hieronim Rozdrażewski (1581–1600) Jan Tarnowski (1600–1603) Piotr Tylicki (1603–1607) Wojciech Baranowski (1608) Maciej Pstrokoński (1608–1609) Wawrzyniec Gembicki (1610–1616) Paweł Wołucki (1616–1622) Andrzej Lipski (1622–1631) Maciej Łubieński (1631–1642) Mikołaj Wojciech Gniewosz (1642–1654) Kazimierz Florian Czartoryski (1654–1673) Jan Gembicki (1674–1675) Stanisław Sarnowski (1675–1680) Bonawentura Madaliński (1680–1691) Stanisław Kazimierz Dąmbski (1691–1700) Stanisław Szembek (1700–1705) Konstanty Felicjan Szaniawski (1705–1720) Krzysztof Antoni Szembek (1720–1739) Adam Stanisław Grabowski (1739–1741) Walenty Aleksander Czapski (1741–1751) Antoni Sebastian Dembowski (1751–1763) Antoni Kazimierz Ostrowski (1763–1776) Józef Ignacy Rybiński (1777–1806) Franciszek Skarbek-Malczewski (1815–1818)
Biskupi diecezjalni kujawsko-kaliscy	Andrzej Wołłowicz (1818–1822) Józef Szczepan Koźmian (1822–1831) Walenty Maciej Tomaszewski (1836–1850) Jan Michał Marszewski (1856–1867) Wincenty Teofil Popiel (1875–1883) Aleksander Kazimierz Bereśniewicz (1883–1902) Stanisław Zdzitowiecki (1902–1925)
Biskupi diecezjalni włocławscy	Stanisław Zdzitowiecki (1925–1927) Władysław Krynicki (1927–1928) Karol Radoński (1928–1951) Antoni Pawłowski (1951–1968) Jan Zaręba (1968–1970 adm. apost.) Jan Zaręba (1970–1986) Henryk Muszyński (1987–1992) Bronisław Dembowski (1992–2003) Wiesław Mering (2003–2021) Krzysztof Wętkowski (od 2021)
Biskupi pomocniczy	Stefan? (1347–1348) Jan (1349) Benedykt Vallati? (po 1364–przed 1380) Dominik de Firmo? (po 1373–przed 1380) Stefan ze Lwowa (1384–1416/1417) Jan Kaldeborn (1402–1411/1412) Ulryk Prunhofer (1414/1415–1417) Wacław Sporer (1417?–1421?) Godswin Comhaer? (1437) Jan Scheffchen (1438–1442) Jan (1440–1447) Jan (1444) Mikołaj Rusin (1447–1474) Aleksander Myszczyński (1514–1540) Jan Dziaduski (1540–1543) Maciej Walerian z Warszawy (1543–1547) Adam Mierchowski (1565–1574) Andrzej Blinowski (1574) Maciej Wielicki (1581–1585) Jan Rozdrażewski Nowomiejski (1587–1597) Franciszek Łącki (1597–1617) Baltazar Miaskowski (1617–1632) Krzysztof Charbicki (1634–1638) Wacław Paprocki (1639–1642) Piotr Mieszkowski (1643–1648) Mikołaj Krasicki (1649–1652) Walerian Wilczogórski (1652–1653) Stanisław Domaniewski (1654–1677) Piotr Paweł Mieszkowski (1678–1692) Andrzej Albinowski (1695–1706) Wojciech Ignacy Bardziński (1709–1723) Franciszek Antoni Kobielski (1725–1736) Aleksander Tomasz Działyński (1737–1739) Franciszek Kanigowski (1740–1759) Antoni Kazimierz Ostrowski (1758–1763 koadiutor) Jan Dembowski (1759–1788) Józef Ignacy Rybiński (1774–1777 koadiutor) Maciej Grzegorz Garnysz (1776–1781) Ludwik Stanisław Górski (1781–1799) Marcin Chyczewski (1789–1796) Feliks Łukasz Lewiński (1795–1819) Józef Marceli Dzięcielski (1819–1825) Józef Goldtmann (1838–1844) Tadeusz Łubieński (1844–1861) Karol Ludwik Pollner (1884–1887) Henryk Piotr Kossowski (1889–1903) Władysław Krynicki (1918–1927) Wojciech Owczarek (1918–1938) Michał Kozal (1939–1943) Franciszek Korszyński (1946–1962) Kazimierz Majdański (1962–1979) Jan Zaręba (1963–1968) Czesław Lewandowski (1973–1997) Roman Andrzejewski (1981–2003) Stanisław Gębicki (2000–2020)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c BartłomiejB. Grabowski BartłomiejB., Historia Kujaw: Maciej z Gołańczy (1285-1368), biskup kujawski [online], Historia Kujaw, 28 grudnia 2018 [dostęp 2023-04-04] .
↑ ArturA. Różański ArturA., Tomasz Olszacki, Artur Różański - Zamek w Gołańczy. Dzieje i architektura od połowy XIV po schyłek XVIII stulecia (Gołańcz Castle. History and Architecture from the Mid-Fourteenth Centry to the End of the Eighteenth Century) [online] [dostęp 2023-04-04] .