Kościół Wszystkich Świętych w Starym Białczu

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Starym Białczu

22[1] z dnia 25 listopada 1932[1]
kościół parafialny
Kościół pw. Wszystkich Świętych w Starym Białczu
Państwo	Polska
Miejscowość	Stary Białcz
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Wszystkich Świętych
Historia Data rozpoczęcia budowy 1696 Data zakończenia budowy 1717 Fundator Franciszek Wacław Gajewski
Dane świątyni Styl barok Architekt Jan Catenazzi (prawd.)
Położenie na mapie gminy Śmigiel Kościół pw. Wszystkich Świętych w Starym Białczu
Położenie na mapie Polski Kościół pw. Wszystkich Świętych w Starym Białczu
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Kościół pw. Wszystkich Świętych w Starym Białczu
Położenie na mapie powiatu kościańskiego Kościół pw. Wszystkich Świętych w Starym Białczu
52°04′21,3″N 16°32′27,9″E/52,072583 16,541083
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół pw. Wszystkich Świętych - katolicki kościół parafialny znajdujący się w Starym Białczu (powiat kościański).

Historia

Parafia białecka została założona prawdopodobnie już pod koniec XIII w., hojnie uposażona w dwa łany roli, część lasu, dziesięciny z folwarków rycerskich i zagród kmiecych w Kobylnikach, nieistniejącym już Jeligowie, Skoraczewie i Prętkowicach. Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi jednak dopiero z 1419 r. i wymienia plebana Jana, natomiast pierwszy kościół w Białczu, nieznanej fundacji, musiał być wybudowany na początku XVI w., albowiem 5 czerwca 1508 r. biskup poznański Jan Lubrański przyłączył do kościoła w Białczu kościół w Krzanie^[2], który został rozebrany prawdopodobnie w XVIII w.

Pierwszy, drewniany kościół w Białczu spłonął ok. 1630 r. W jego miejsce ówcześni właściciele wsi - rodzina Gajewskich - wznieśli nowy, także drewniany, który w 1644 r. poświęcił biskup poznański Andrzej Szołdrski. Również ten drugi kościół spłonął pod koniec XVII w., wtedy w jego miejsce postawiono obecną świątynię.

Wzniesiony w latach 1696-1717^[3], zapewne według projektu włoskiego architekta Jana Catenazziego. Fundatorem obecnego kościoła w Białczu jest Franciszek Wacław Gajewski, syn Wojciecha, kasztelana rogozińskiego^[2]. Kościół wybudowany został w stylu barokowym, jest budowlą murowaną z cegły, orientowaną, nakrytą dachówką dachem dwuspadowym, na którym znajduje się sygnaturka.

W 1872 została dobudowana kaplica i dzwonnica^[3] od południowej strony, dzięki fundacji rodziny Żółtowskich. Wnętrze kościoła jest jednonawowe. Trójprzęsłowa nawa poprzedzona jest półprzęsłem, w którym znajduje się chór muzyczny. Pod nawą jest krypta grobowa, w której zostali pochowani kolatorzy kościoła: Wincenty Rola Zbijewski i jego żona Ewa z Nieżychowskich, Józefa ze Zbijewskich i jej mąż Jan Nepomucen Żółtowski oraz Adam Żółtowski.

Kościół ma wystrój barokowy^[3]. Poszczególne przęsła nawy podzielone są przyściennymi filarami, a cały kościół obiega nad tymi filarami profilowane belkowanie. Sklepienie zdobi późnobarokowa polichromia^[3], wykonana prawdopodobnie w dwóch fazach: w części prezbiterialnej - fresk ukończony według opisu wizytacji kościoła przed 1726 r., a w następnych częściach - późniejsza, z ok. 1740 r., wykonana w technice al secco. Starsza część polichromii to w absydzie prezbiterium trzy medaliony, w których przedstawiona została Trójca św. oraz św. Piotr i św. Paweł, a także we wschodnim przęśle nawy w środkowym owalu Matka Boska z Dzieciątkiem wśród aniołów i czterech Ewangelistów oraz postaci św. Joachima i św. Józefa. Natomiast nowa część polichromii to w środkowym przęśle iluzjonistyczna kopuła z kolumnami i ornamentami w stylu regencji oraz postaciami czterech Ojców Kościoła, papieża, biskupów, świętych franciszkańskich. Ostatnia, zachodnia część polichromii (najbliżej drzwi wejściowych) przedstawia w owalu Oko Opatrzności w otoczeniu postaci św. Izydora Oracza, św. Franciszka, św. Anny, św. Jana Chrzciciela oraz dwóch zakonnic.

Ołtarz boczny prawy jest iluzjonistycznym obrazem Matki Boskiej Różańcowej, która została przedstawiona w otoczeniu św. Antoniego i św. Jana Nepomucena. Jest malowidłem ściennym, odsłoniętym spod tynku podczas prac remontowych w 1973 r.

Chór muzyczny zbudowano ok. 1720-1730. Na jego balustradzie znajduje się drewniany kartusz z dekoracją późnobarokową. Na tarczy umieszczone zostały herby rodzinne fundatorów kościoła: Ostoja - Gajewskich, Zaremba - Cieleckich, Świnka - Czackich i Łodzia - Opalińskich. Przy herbach znajdują się inicjały: A (nna) F (ranciszek) W (acław) D (orota) Z B (łociszewa) G (ajewscy) K (asztelanicowie) R (ogodzińscy). Na sklepieniu nad chórem znajduje się malowidło przedstawiające św. Cecylię-patronkę śpiewu kościelnego wśród muzykujących aniołów.

Prawdziwą ozdobę białeckiego kościoła stanowią barokowe ołtarze.

Główny pochodzi prawdopodobnie z 1717 r., o czym informuje data na kartuszu pod krucyfiksem. W polu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Śnieżnej w otoczeniu aniołów z datą 1641 i sygnaturą malarza, którą tworzą splecione litery ISP.

Na postacie Matki Boskiej i Dzieciątka nałożone są srebrne sukieneczki i korony z II poł. XVII w. Po obu stronach obrazu, na cokołach umieszczone zostały rzeźby św. Anny Samotrzeć (z lewej) i św. Doroty (z prawej) - patronki dwóch żon Franciszka Gajewskiego: Anny z Cieleckich i Doroty z Kurcewskich. W górnej części ołtarza jest obraz św. Jana Nepomucena oraz rzeźby św. Wacława (z prawej) i św. Franciszka z Asyżu (z lewej), po obu stronach klęczące anioły, a w zwieńczeniu krucyfiks ze wspomnianym już kartuszem i datą fundacji ołtarza, również w otoczeniu pary aniołów. Ołtarz ozdobiony został ornamentami regencyjnymi oraz girlandami, wstęgami i akantem.

Oprócz ołtarza głównego w kościele w Białczu znajdują się cztery ołtarze boczne. Dwa przy prezbiterium są analogiczne w wystroju - rokokowe i pochodzą z 3 ćwierci XVIII w. W prawym umieszczony jest obraz Matki Boskiej Bolesnej, zakryty srebrną sukienką i nowym, tłem z sukna, na którym były umieszczone tabliczki wotywne, skradzione z 16 na 17 lipca 2004 r., a po bokach rzeźby św. Jana Chrzciciela i św. Anny Samotrzeć z rzeźbami Mojżesza i św. Joachima. Trzeci ołtarz boczny - przy północnej ścianie nawy (po lewej stronie od wejścia) zawiera w polu głównym obraz męczeństwa św. Barbary w otoczeniu rzeźb biskupa i św. Jakuba, a w zwieńczeniu umieszczony został obraz Wszystkich Świętych.

Z innych elementów wyposażenia na uwagę zasługują: barokowa ambona z I poł. XVIII w. o skromnej dekoracji płycinowej, z płaskorzeźbą Chrystusa na zaplecku, obrazy św. Dominika i św. Rocha z II poł. XVIII w.

Przy kościele znajdują się mogiły księży związanych z kościołem i parafią. Spoczywają tu m.in.:

• ks. Józef Kucharzewicz (ur. 19.3.1835, zm. 20.6.1904), proboszcz białczański przez czterdzieści lat, dziekan kościański przez osiemnaście lat,
• ks. Teodor Simiński (ur. 30.10.1874, zm. 26.5.1930),
• ks. Mieczysław Kłoś (ur. 1.1.1882, zm. 2.10.1940), proboszcz w latach 1930-1940, zamordowany przez Niemców w obozie koncentracyjnym w Gusen^[4].

Na elewacji zewnętrznej kościoła wisi tablica upamiętniająca proboszcza Franciszka Gądka, który sprawował ten urząd w latach 1977-1989^[5].

Przypisy