Klimontów
 | Zobacz też: Klimontów w innych znaczeniach tej nazwy. |
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kolegiata św. Józefa | |||
| |||
| Państwo |
| ||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | sandomierski | ||
| Gmina | Klimontów | ||
| Prawa miejskie | 1604–1870, 2020 | ||
| Burmistrz | Marek Goździewski | ||
| Powierzchnia | 4,7 km² | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | 15 | ||
| Kod pocztowy | 27-640 | ||
| Tablice rejestracyjne | TSA | ||
Położenie na mapie gminy Klimontów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu sandomierskiego  | |||
 50°39′23″N 21°27′10″E/50,656389 21,452778 | |||
| TERC (TERYT) | 2609034 | ||
| SIMC | 0795933 | ||
| |||
| Strona internetowa | |||
Klimontów – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, na Wyżynie Sandomierskiej. Siedziba gminy Klimontów. Miasto jest członkiem Unii Miasteczek Polskich[2].
W latach 1975–1998 miejscowość należała do województwa tarnobrzeskiego. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 9 z Radomia do Rzeszowa, a także droga wojewódzka nr 758. Miasto znajduje się też na Małopolskiej Drodze św. Jakuba.
Historia
Miasto Klimontów powstało w połowie XIII w. Znajdowało się na terenie współczesnej miejscowości Górki. Obok niej, na gruntach wsi Ramuntowice (lub Ramułtowice) powstało miasto. Założył je na mocy królewskiego przywileju Jan Zbigniew Ossoliński 2 stycznia 1604 roku[3].
W 1611 r. miasto otrzymało przywilej na 3 jarmarki w roku oraz 2 targi w tygodniu. W 1613, w Klimontowie wzniesiono klasztor dominikanów, a w latach 1643–1646 kolegiatę z fundacji Jerzego Ossolińskiego. Miasto było ośrodkiem dóbr ziemskich złożonych z 9 folwarków.
W 1663 r. Klimontów miał 24 domy i 530 mieszkańców (w tym 129 Żydów). W 1827 r. było tu 118 domów i 1314 mieszkańców. Miejscowa ludność poza rolnictwem zajmowała się wyrobem sukna. W drugiej połowie XVIII w. powstała tu manufaktura sukiennicza.
W 1656 roku w czasie potopu szwedzkiego żołnierze szwedzcy w czasie pobytu w mieście po ograbieniu zniszczyli budynek kościoła[4].
W 1784 roku miasteczko Klimontów wraz z Zagajami należało do Leduchowskich[5].
Od końca 1809 roku do kwietnia 1811 roku w Klimontowie stacjonowała część 1 Pułku Strzelców Konnych.
W czasie powstania listopadowego w Klimontowie sformowano batalion 12 pułku piechoty liniowej.
Klimontów utracił prawa miejskie w 1870 roku na mocy ukazu carskiego[6][7].
Osobny artykuł: Miejscowości w Polsce pozbawione praw miejskich.
W 1901 urodził się tu poeta Bruno Jasieński. Od 2002 roku każdego lata w Klimontowie odbywa się poświęcony pisarzowi festiwal Brunonalia.
W czasie I wojny światowej, w latach 1914–1915 w okolicy Klimontowa toczyły się walki pomiędzy wojskami austriackimi (m.in. cieszyński pułk Landswehry), a rosyjskimi. Kwatera poległych żołnierzy austriackich zachowała się do dziś na cmentarzu parafialnym.
W 1921 osada miała około 6000 mieszkańców, a w 1939 – 4500.
We wrześniu 1939 r. miejscowość znalazła się pod okupacją niemiecką.
W czerwcu 1942 Niemcy utworzyli w Klimontowie getto dla ludności żydowskiej[8]. Przebyli w nim Żydzi z Klimontowa, innych miejscowości powiatu sandomierskiego oraz ok. 200 Żydów z Wiednia[8]. Podczas likwidacji getta w październiku-listopadzie 1942 ok. 4 tys. osób wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 300 do getta w Sandomierzu, a ok. 100 niezdolnych do transportu zamordowano na miejscu[8].
W 1943 r. w Klimontowie Niemcy rozstrzelali 24 osoby[9].
W 1944 r. w trakcie walk prowadzonych przez armię niemiecką i Armię Czerwoną zniszczeniu uległa m.in. kolegiata. Walki zakończyły się zdobyciem Klimontowa przez żołnierzy 13 Armii[9].
W dniu 16 kwietnia 1945 roku w domu przy ulicy Sandomierskiej zamordowano Abrama Złotnickiego, Rywkę Pęczyn, Chila Ledermana, Szmuela Ledermana, Chila Gotliba, Chaskiela Grosfelda. W wyniku mordu Józef Batorski pseudonim „Orzech” został skazany na karę śmierci, natomiast pozostałych oskarżonych uniewinniono. W latach 60. XX wieku do winy przyznał się także Włodzimierz Gadulski, którego skazano na 11 lat więzienia[10].
Po okupacji niemieckiej i zagładzie ludności żydowskiej, w 1946 liczba mieszkańców Klimontowa zmniejszyła się do 2200.
W dniu 1 stycznia 2020 Klimontów odzyskał prawa miejskie[11].
Zabytki
- Układ urbanistyczny miasta, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.676 z 22.05.1984)[12].
- Zespół kościoła kolegiackiego (nr rej.: A.677/1-4 z 10.01.1966, z 1.03.1967 z 14.06.1977)[12]:
- barokowa kolegiata pw. św. Józefa, fundacji Jerzego Ossolińskiego, wybudowana w latach 1643–1650,
- brama na cmentarz kościelny z końca XVIII w.,
- kapliczka św. Józefa przed kościołem z II połowy XVIII w.,
- plebania z połowy XVIII w., przebudowana w 1890 r.
- Synagoga z 1851 r. (nr rej.: A.680 z 1.03.1967 i z 14.06.1977)[12].
- Zespół klasztorny dominikanów (nr rej.: A.678/1-3 z 3.03.1972 i z 14.06.1977)[12]:
- kościół pw. NMP i św. Jacka, wybudowany w latach 1617–1620,
- klasztor dominikanów z 1620 r., przebudowywany w XVIII i XIX – XX w.,
- ogrodzenie murowane terenu klasztornego z bramą z XVII – XVIII w.
- Cmentarz rzymskokatolicki z 1843 r. (nr rej.: A.679 z 13.06.1988)[12].
- Zabudowa rynku (nr rej.: A.681 z 30.05.1972 oraz 109/A z 28.07.1982)[12].
Turystyka
Przez miasto przechodzi 
zielony szlak turystyczny z Chańczy do Pielaszowa, 
czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic oraz 
zielony szlak rowerowy z Sandomierza do Ujazdu.
Osoby związane z Klimontowem
- Jan Zbigniew Ossoliński (1555–1623) – założyciel Klimontowa i fundator klasztoru dominikanów.
- Jerzy Ossoliński (1595–1650) – marszałek Sejmu, dyplomata, fundator kolegiaty w Klimontowie.
- Ignacy Hilary Ledóchowski (1789–1870) – generał brygady, uczestnik wojen napoleońskich.
- Jakub Zysman (1861–1926) – lekarz i społecznik, określany mianem „Klimontowskiego Judyma”.
- Bruno Jasieński (1901–1938) – poeta, twórca teatru amatorskiego w Klimontowie.
- Tadeusz Szeląg (ur. 1920) – polski wojskowy, żołnierz Batalionów Chłopskich.
- Zdzisław Goszczyński (1897–1940) – polski wojskowy, legionista.
- Rafał Staszewski (ur. 1977) – dziennikarz i regionalista, autor .
- Stanisław Szwarc-Bronikowski (1917–2010) – publicysta, podróżnik i filmowiec.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-12-17].
- ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)]. (pol.).
- ↑ Klimontów 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 150 .
- ↑ Jankowski i Sadowski 1973 ↓, s. 89.
- ↑ Czaykowski 2006 ↓, s. 319.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40-41.
- ↑ Postanowienie z 21 kwietnia (3 maja) 1870, ogłoszone 16 (28) sierpnia 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 242, s. 167)
- ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 232. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ a b Jankowski i Sadowski 1973 ↓, s. 88.
- ↑ Sumienie miasteczka K. Jak mordowano Żydów po wojnie, „Wyborcza” [dostęp 2017-05-10] (pol.).
- ↑ Dz.U. z 2019 r. poz. 1416
- ↑ a b c d e f Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 51 [dostęp 2016-01-11] .
Bibliografia
- Franciszek Czaykowski: Regestr diecezjów Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784. Warszawa: 2006. ISBN 83-7181-333-3.
- Andrzej Jankowski, Włodzimierz Sadowski: Województwo kieleckie. Warszawa: 1973.
- Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967
- Eugeniusz Niebelski, W dobrach Ossolińskich – Klimontów i okolice
Linki zewnętrzne
- Klimontów – Strona internetowa miasta i gminy miejsko-wiejskiej
- Klimontów al Klimuntów 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 150 .
- p
- d
- e
Miasta województwa świętokrzyskiego
| Miasta |
|
|---|
- p
- d
- e
Gmina Klimontów
- Siedziba gminy: Klimontów
| Miasto |
|
|---|---|
| Wsie |
|
| Części wsi |
|
| Kolonie |
|
| Kolonie wsi |
|
| Osady |
|
- p
- d
- e
Powiat sandomierski (1867–1975)
- Siedziba powiatu – Sandomierz
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Gminy wiejskie (1867–54 i 1973–1975) |
|
| Gromady (1954–1972) |
|
- p
- d
- e
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
