Gender studies

Gender studies – interdyscyplinarny obszar badawczy zajmujący się płcią kulturową, czyli manifestacją męskości lub kobiecości w różnych społeczeństwach, oraz tym, jak łączy się ona z instytucjami społecznymi, gospodarką, władzą, tożsamością, seksualnością^[1].

Historia

Za prekursorki gender studies uważa się takie pisarki jak Virginia Woolf (autorkę m.in. esejów: Własny pokój, Trzy gwinee) czy Simone de Beauvoir (autorkę książki Druga płeć)^[2].

Gender studies wyrosły w latach 70. XX w. z tzw. women's studies (studia kobiece) jako akademicki efekt działań drugiej fali feminizmu^[3]. Women's studies koncentrowały się na zbadaniu tego, w jaki sposób różnorodne wyobrażenia, stereotypy czy instytucje społeczne sprzyjają dyskryminacji kobiet i prowadzą do nierównego traktowania kobiet i mężczyzn^[1]. Women's studies były zaangażowane społecznie, np. wspierano lub tworzono na uniwersytetach centra pomocy kobietom, starano się propagować wiedzę o osiągnięciach kobiet^[4]. Ich celem było nie tylko poznanie, ale także zmiana społeczna polegająca na ograniczeniu nierówności społecznych pomiędzy kobietami i mężczyznami^[4].

Z czasem badaczki zaczęły sobie zdawać sprawę, że dyskryminacja kobiet w wielu dziedzinach wynika z szerszego systemu, w którym płeć biologiczna łączy się z płcią kulturową (gender)^[4]. Niektóre badaczki uznały, że nie da się zrozumieć podrzędnego statusu kobiet w społeczeństwie bez zrozumienia sposobu, w jaki działa cały system płci biologicznej i kulturowej^[4]. Z drugiej strony pojawienie się women's studies doprowadziło do wyłonienia się alternatywnych wobec nich men's studies, a później także gay studies i lesbian studies. Te nowe dyscypliny były związane z women's studies zarówno merytorycznie jak i organizacyjnie. By uwzględnić te inne dyscypliny w USA zmieniano nazwy programów akademickich: z women's studies na gender studies^[4].

Okres szczególnego rozwoju gender studies przypada na lata 90., a istotną rolę w tym okresie odegrała Judith Butler i jej praca Uwikłani w płeć (ang. Gender Trouble) (1990)^[3].

Obecnie w obszarze zainteresowania studiów genderowych znajdują się również zagadnienia tzw. men's studies, gay and lesbian studies czy queer theory^[5].

Tematyka

Analiza podejmowana w gender studies dotyczy m.in. kulturowych i społecznych procesów konstruowania norm męskości i kobiecości, internalizacji owych norm oraz społecznych konsekwencji ich obowiązywania. Problematyka płci kulturowej analizowana jest w powiązaniu z kwestiami klasowymi, etnicznymi, rasowymi, religijnymi i innymi. Ważnym obszarem analiz w obrębie gender studies jest nienormatywność płciowa: zjawiska transseksualizmu, transgenderyzmu czy androgynii. Przedmiotem badań w gender studies jest także seksualność, w tym szczególnie normy seksualne oraz obszary seksualnej nienormatywności.

Ważnym paradygmatem studiów gender jest teoria społeczeństwa patriarchalnego, zgodnie z którą kobiety są ofiarami instytucjonalnie utrwalonej męskiej dominacji w społeczeństwie i kulturze. Dominacja ta, uzasadniana naturalną nierównością biologiczną płci, prowadziła do wykluczenia kobiet z najważniejszych obszarów życia społecznego (przede wszystkim z nauki, gospodarki, polityki i religii). Kobiecość konstruowana była jako odwrotność i uzupełnienie męskości, przypisywano jej cechy związane z wycofaniem, biernością i słabością, rezerwując dla kobiet podrzędne role w strukturze społecznej. Z tego powodu studia gender stanowią ważny element gender mainstreamingu, czyli strategii politycznej zmierzającej do likwidacji przejawów dyskryminacji kobiet i wypracowania stanu zrównoważonych relacji pomiędzy mężczyznami i kobietami.

Studia gender podejmowane są w obrębie wielu dyscyplin akademickich, m.in. w filozofii, historii, socjologii, psychologii, antropologii kultury, literaturoznawstwie, historii sztuki, ekonomii i in. Teoretycy gender studies przyjmują założenie, że wszystkie aspekty ludzkiego życia uwarunkowane są konsekwencjami obowiązywania społecznych i kulturowych norm płci.

Studia uniwersyteckie

Ta sekcja od 2021-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W Europie i na świecie

Studia uniwersyteckie z gender studies zostały po raz pierwszy wprowadzone w USA w latach 70. XX wieku. Pierwsze studia w Europie otwarto w Niemczech na Uniwersytecie w Oldenburgu i Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie w 1985 (były to studia międzykierunkowe)^[6]. Na skutek procesu bolońskiego i ujednolicania kierunków studiów w Unii Europejskiej studia z gender studies powstały na innych uniwersytetach w Europie^[6].

W 2006 roku utworzono dzienne studia magisterskie na Uniwersytecie Wiedeńskim^[6].

W Polsce

W Polsce gender studies pojawiły się po raz pierwszy na Uniwersytecie Warszawskim w 1996 roku, następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, w IBL PAN i na Uniwersytecie Łódzkim^[7].

Najczęściej gender studies w Polsce funkcjonują jako studia podyplomowe i zaoczne, studia dzienne należą do rzadkości^[7].

Krytyka

Ta sekcja od 2021-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Krytyka prowadzona jest z trzech odmiennych perspektyw:

• krytyka inspirowana politycznym konserwatyzmem zarzuca gender studies ideologizację nauki polegającą na wprowadzaniu do bezstronnej refleksji naukowej wątków feminizmu. Spór w tym zakresie toczony jest przede wszystkim w obrębie socjologii wiedzy i wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o możliwość obiektywności w naukach humanistycznych.
• krytyka inspirowana nurtami współczesnej socjobiologii zarzuca studiom gender pomijanie lub minimalizowanie znaczenia czynników biologicznych, w tym genetycznych, w konstrukcji płci i przyjmowanie stanowiska skrajnie konstruktywistycznego. Spór dotyczy granicy pomiędzy biologicznymi i kulturowymi czynnikami tożsamości płci.
• krytyka inspirowana stanowiskiem esencjalistycznym zarzuca studiom gender rozmywanie jednoznacznych kategorii płci i prowadzenie refleksji na zbyt ogólnym poziomie, co uniemożliwia precyzyjne wskazanie na problemy będące elementem codziennego doświadczenia mężczyzn i kobiet. Postulowany jest powrót do prowadzenia refleksji w obrębie women’s studies i men’s studies oraz konstruowanie radykalnej krytyki społecznej podejmowanej z perspektywy feministycznej.

W sierpniu 2018 rząd Węgier ogłosił zawieszenie finansowania studiów i badań uniwersyteckich z gender studies^[8].

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Gender studies

• gender history
• role kobiece i role męskie
• archeologia płci kulturowej
• new queer cinema
• feminizm w muzykologii

Przypisy

Bibliografia

• Elżbieta Pakszys: Między naturą a kulturą. Kategoria płci/rodzaju w poznaniu. Studium epistemologii naturalizowanej w perspektywie feministycznej. Poznań: Wydaw. Naukowe UAM, 2000. ISBN 83-232-0959-6.brak strony w książce
• Inga Iwasiów: Gender dla średnio zaawansowanych. Wykłady szczecińskie. Warszawa: W.A.B., 2004. ISBN 83-89291-80-0.brak strony w książce
• Bożena Chołuj: Gender Studies. W: Monika Rudaś-Grodzka: Encyklopedia gender: płeć w kulturze. Warszawa: 2014. ISBN 978-83-7554-816-7.
• Judith Roof: Gender studies. W: Encyclopedia of Sex and Gender. Fedwa Malti-Douglas (red.). Detroit - New York -New Haven - - Waterville - London: Thomas Gale, 2007, s. 624. ISBN 978-0-02-865960-2.