Aleksander Janowski

Data i miejsce urodzenia

20 października 1866
Warszawa

Data i miejsce śmierci

9 października 1944
Komorów

Odznaczenia

Multimedia w Wikimedia Commons

Teksty w Wikiźródłach

Cytaty w Wikicytatach

Aleksander Janowski (ur. 20 października 1866 w Warszawie^[1], zm. 9 października 1944 w Komorowie) – polski podróżnik, pionier krajoznawstwa, autor przewodnika Wycieczki po kraju (1900–1903), pedagog, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906), urzędnik ministerialny w II RP.

Życiorys

Absolwent Szkoły Technicznej Kolejowej Towarzystwa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej przy ul. Chmielnej 88/90 w Warszawie^[2].

Był jednym ze współzałożycieli Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i prezesem towarzystwa w latach 1922–1929. Zajmował się badaniami polskiej emigracji w Stanach Zjednoczonych, Ameryce Południowej i na Syberii. W latach 1900–1903 opublikował czterotomowy ilustrowany przewodnik po Królestwie Polskim zatytułowany Wycieczki po Kraju.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został urzędnikiem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na stanowisku kierownika referatu oświaty pozaszkolnej, a później naczelnika Wydziału Oświaty Pozaszkolnej.

Zmarł po upadku powstania warszawskiego w Komorowie, a 18 października 1947 roku po ekshumacji został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (aleja zasłużonych-1-52,53)^[3]^[4].

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[5],
Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)^[6],
Srebrny Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[7].

Upamiętnienie

W Kielcach, Łodzi, Sosnowcu i Warszawie znajdują się ulice nazwane jego imieniem.

W Kampinoskim Parku Narodowym jego imieniem nazwano żółty południkowy szlak z Leoncina do Leszna.

Trzy tezy krajoznawstwa

Swoje przemyślenia o krajoznawstwie podsumował w trzech tezach^[8]:

Z miłości do ziemi rodzinnej wypływa żądza jej uszczęśliwienia przez ofiarną służbę na każdym stanowisku społecznym i w każdej dziedzinie życia.
Zbliżenie się do przyrody ojczystej budzi poczucie potęgi Ziemi Rodzinnej, zaś zbliżenie do ludu – miłość braterską i poczucie zbiorowości, mnożąc wielokrotnie siłę jednostki – w sumie zaś praca krajoznawcza daje otuchę i wiarę w siły państwa, budzi szlachetną dumę i podnosi godność narodową, kształtuje charaktery i dźwiga na wyższy poziom typ obywatela.
Praca krajoznawcza jest czynnikiem państwotwórczym i jako taka winna w społeczeństwie zyskać gorących wyznawców, którzy będą współtwórcami zbiorowego szczęścia i budowniczymi potęgi Ojczyzny.

Wybrane publikacje

X ciekawszych wycieczek po kraju (1904)
seria przewodników Wycieczki po kraju (1900–1908)
Sielanka Kościuszki (1906)
Gopło (1908)
Podole (1908)

Ziemia rodzinna (1913)
Pierwiastek narodowy w nauczaniu geografji (1915)
Pogadanki krajoznawcze: podręcznik do początkowej nauki krajoznawstwa (1916)
Położenie geograficzne Warszawy (1916)
Duch Warszawy: pogadanki krajoznawcze o Warszawie (1917)
Kochaj Kościuszkę! (1917)
Kto ty jesteś? (1918)
Nasza ojczyzna (1919)
Nasze bogactwa kopalne (1919)

Warszawa (1920)
Nad polskiem morzem (1921)

Przykazania obywatelskie (1921)

Własna ziemia (1921)
Polacy w Ameryce (1922)

Polska w krajobrazie i zabytkach (1930)
Oświata Polaków za granicą państwa (1930)
Nasz plac: opowiadanie dla dzieci (1931)

Chrońmy przyrodę ojczystą (1935)

Przypisy

↑ StanisławS. Zieliński StanisławS., Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 183 .
↑ Zbigniew Korzybski: Technikum Kolejowe Ministerstwa Komunikacji im. Jana Rabanowskiego w Warszawie, [w:] Dzieje Woli. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 201.
↑ Pogrzeb twórcy polskiego krajoznawstwa Dziennik Polski 1947 nr 286 z 19 października s. 6.
↑ Cmentarz Stare Powązki: ALEKSANDER JANOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-15] .
↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 18.
↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za zasługi dla dobra polskiej kultury w ogóle”.
↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 461 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”.
↑ Testement krajoznawczy Aleksandra Janowskiego (w stulecie urodzin), [w:] WładysławW. Szafer WładysławW., Z teki przyrodnika, wyd. I, t. II, Warszawa: PW „Wiedza Powszechna”, 1967 .