Russische invasie van Oekraïne sinds 2022
 | In dit artikel wordt een actuele gebeurtenis beschreven. De informatie op deze pagina kan daardoor snel veranderen of inmiddels verouderd zijn. |
| Russische invasie van Oekraïne | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Onderdeel van de Russisch-Oekraïense Oorlog | ||||||
 | ||||||
Kaart van Oekraïne 6 mei 2024 ■ Gebieden onder Oekraïense controle ■ Door Rusland bezette gebieden ■ Door Oekraïne heroverde gebieden | ||||||
| Datum | 24 februari 2022 - heden | |||||
| Locatie | Oekraïne | |||||
| Strijdende partijen | ||||||
| ||||||
| Leiders en commandanten | ||||||
| ||||||
| Troepensterkte | ||||||
| ||||||
| Verliezen | ||||||
| ||||||
| ||||||
De Russische invasie van Oekraïne is een aanvalsoorlog die begon op 24 februari 2022. Rusland viel buurland Oekraïne vanuit meerdere kanten binnen in een grote escalatie van de Russisch-Oekraïense Oorlog die sinds 2014 gaande is.
De invasie leidde tot de grootste vluchtelingencrisis in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, met meer dan 6,4 miljoen Oekraïeners die als vluchteling werden geregistreerd en 3,7 miljoen Oekraïeners die ontheemd raakten in eigen land.[9] Rusland begon in 2021 met een grote militaire troepenopbouw langs de grens met Oekraïne en erkende op 21 februari 2022 de twee separatistische volksrepublieken Donetsk en Loegansk als onafhankelijke staten op Oekraïens grondgebied.[10] Op 24 februari 2022 vroeg in de ochtend kondigde de Russische president Poetin een 'speciale militaire operatie' aan met als doel om Oekraïne te 'demilitariseren en denazificeren'.[11]
Rusland startte een invasie vanuit meerdere richtingen met grondtroepen vanuit Rusland, Wit-Rusland en de door Rusland bezette gebieden Donetsk en Loegansk.[12] In reactie hierop kondigde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de staat van beleg af.[13][14]
Russische troepen rukten op naar steden als Cherson, Marioepol, Charkov en de hoofdstad Kiev, waar ze te maken kregen met hevig verzet.[15] Na zware verliezen trok het Russische leger zich op 8 april 2022 volledig terug uit de oblasten Kiev, Tsjernihiv en Soemy.[16] Op 3 juli 2022 werd de oostelijke oblast Loehansk volledig door Russische troepen ingenomen.[17]
De internationale gemeenschap veroordeelde de invasie breed en legde sancties op aan Rusland, met o.a. het vertrek van westerse multinationals uit Rusland tot gevolg.[18] De invasie leidde wereldwijd tot protesten, waaronder in Rusland zelf, waar Russische demonstranten massaal werden gearresteerd en de repressie van onafhankelijke media door de Russische regering werd verscherpt.[19][20] Rusland wist ondanks alle nieuwe sancties zijn economie redelijk op peil te houden, via parallelle import en het opzetten van een oorlogseconomie.[21]
Oekraïne spande in februari 2022 een rechtszaak aan tegen Rusland bij het Internationaal Gerechtshof. Het hof droeg Rusland op om alle militaire activiteiten te staken, wat echter niet werd nageleefd.[22][23]
Tegen december 2023 had het Russische leger 108.121 km² aan Oekraïens grondgebied bezet.[24] Volgens de Verenigde Naties waren er in maart 2024 sinds het begin van de oorlog meer dan 10.500 burgerdoden en ruim 19.800 gewonden.[7]
Voorgeschiedenis
Uitbreiding van de NAVO, uiteenvallen van de Sovjet-Unie en opheffing van het Warschaupact
Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 en de hereniging van Duitsland bestond er controverse rondom het NAVO-lidmaatschap van het herenigde Duitsland. De leider van de Sovjet-Unie, Michail Gorbatsjov, verzette zich aanvankelijk tegen het lidmaatschap van voormalig Oost-Duitsland,[25] maar na toezeggingen van geen buitenlandse NAVO-troepen in Oost-Duitsland en financiële steun, stemde de Sovjet-Unie in met de NAVO-lidmaatschap van een herenigd Duitsland.[25]
De opheffing van het Warschaupact in 1991 en de politieke instabiliteit in de Sovjet-Unie, die uiteindelijk leidde tot haar ontbinding, stimuleerde voormalige Oostbloklanden en Sovjetrepublieken om NAVO-lidmaatschap na te streven.[25]. Dit was tegen de wens van Rusland, die het uitbreiden van de NAVO als een bedreiging zag. Desondanks werden in 1999 Polen, Tsjechië en Hongarije lid van de NAVO, gevolgd door meerdere Oost-Europese landen in 2004.
In de jaren 90, na de ontbinding van de Sovjet-Unie, behielden Rusland en Oekraïne nauwe banden.[26] In 1994, als onderdeel van het Memorandum van Boedapest, stemde Oekraïne ermee in om zijn kernwapens te ontmantelen in ruil voor garanties voor zijn territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid van Rusland, het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Verenigde Staten (VS). Deze afspraken zouden later, in 2014, geschonden worden.[27] De onvermijdelijke uitbreiding van de NAVO in de late jaren 90 en begin 2000, die bekrachtigd werd door Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Warren Christopher, leidde tot grote spanningen met Rusland. Rusland's latere president Vladimir Poetin omschreef het einde van de Sovjet-Unie als 'de grootste geopolitieke catastrofe van de twintigste eeuw', wat zijn perceptie van de NAVO-uitbreiding onderstreepte.[28]
Geopolitieke spanningen en verdere uitbreiding NAVO
Zie Oranjerevolutie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In 2004 leidden controversiële presidentsverkiezingen in Oekraïne, waarbij oppositie-kandidaat Viktor Joesjtsjenko vergiftigd werd, tot de Oranjerevolutie na beschuldigingen van verkiezingsfraude tegen premier Viktor Janoekovytsj.[29]
In 2007 beweerde Poetin tijdens de veiligheidsconferentie van München dat het westen had toegezegd de NAVO niet oostwaarts uit te breiden, verwijzend naar een uit de context gehaalde uitspraak van 1990 over het niet stationeren van NAVO-troepen buiten Duitsland.[30] De Top van Boekarest in 2008 zag verdeelde meningen over de toetreding van Oekraïne en Georgië tot de NAVO, waarbij West-Europese leden terughoudend waren en Poetin dreigde met afscheiding van Oekraïense gebieden indien uitbreiding doorging.[28] Vier maande na de top vielen Russische troepen Georgië binnen, resulterend in een vijfdaagse oorlog en de bezetting van Zuid-Ossetië en Abchazië. Dit conflict belemmerde de NAVO-aspiraties van Georgië aanzienlijk.[28] Ondanks eerdere toezeggingen op de Boekarest Top, bleef NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne en Georgië uit. In de daaropvolgende jaren traden Albanië, Kroatië en Montenegro toe tot de NAVO, maar de aspiraties van Oekraïne en Georgië werden gehinderd door aanhoudende regionale conflicten en Russische tegenstand.[28]
Euromaidan, Revolutie van de Waardigheid en Russische interventie
Zie Euromaidan, Revolutie van de Waardigheid, Annexatie van de Krim (2014) en Oorlog in Oost-Oekraïne voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.In februari 2014 resulteerden pro-westerse Euromaidan-protesten in Kiev in de afzetting van president Viktor Janoekovytsj, gevolgd door de Russische annexatie van de Krim. Rusland steunde ook separatisten in Oost-Oekraïne, waar de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loehansk werden uitgeroepen. Deze conflicten transformeerden Oekraïne in een bevroren conflictgebied, complicerend eventueel NAVO-lidmaatschap en leidend tot een aanhoudende gewapende strijd met duizenden slachtoffers.[28]
Aanloop naar de invasie
Oplopende spanningen
Zie Aanloop tot de Russische invasie van Oekraïne in 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In de aanloop naar 2022 intensiveerde Rusland zijn militaire aanwezigheid langs de Oekraïense grens met een geschatte troepensterkte van 70.000 militairen door de Amerikaanse inlichtingendiensten in december 2021. In juli 2021 publiceerde Poetin zijn essay Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners, waarin hij het bestaansrecht van een onafhankelijk Oekraïne ontkende. Tussen oktober 2021 en februari 2022 volgde een tweede grootschalige Russische troepenopbouw bij de Oekraïense grens, in zowel Rusland, als Wit-Rusland. Ondanks de militaire opbouw ontkende Rusland herhaaldelijk invasieplannen, met uitspraken van hoge Russische functionarissen die beweerden dat Rusland geen bedreiging vormde.[31] Echter, de VS gaven begin december 2021 inlichtingen vrij die een geplande Russische invasie suggereerden, inclusief sattelietfoto's en waarschuwingen over een Russische lijst met doelwitten.[32] Rusland stelde strenge veiligheidseisen aan Oekraïne, de NAVO en de EU, waaronder een juridisch bindende belofte dat Oekraïne nooit tot de NAVO zou toetreden.[33] Deze eisen werden versterkt door dreigementen van militaire actie als reactie op wat Rusland als een 'agressieve lijn' van de NAVO en de VS beschouwde.[34][35] In de weken voor de invasie escaleerden beschietingen in de Donbas, met claims van zowel Oekraïense als pro-Russische krachten over aanvallen. Op 18 februari 2022 gaven de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk het bevel tot evacuaties, bewerend dat een Oekraïense invasie naderde. Analisten en waarnemers, waaronder Bellingcat,[36] suggereerden dat veel van deze acties door Rusland geënsceneerde voorwendsels waren om de invasie te rechtvaardigen.[37][38][39]
Escalatie (21–23 februari 2022)
Op 21 februari 2022 erkende president Poetin officieel de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk,[41] gevolgd door de inzet van Russische troepen naar de Oost-Oekraïense regio Donbas onder het mom van een 'vredesmissie'.[42][43] Deze interventie werd internationaal veroordeeld door verschillende leden van de VN-Veiligheidsraad.[44]
Op 22 februari 2022 gaf de Federatieraad van Rusland Poetin unaniem toestemming voor het gebruik van militair geweld buiten Rusland.[45] Als reactie beval president Zelensky de dienstplicht van Oekraïense reservisten, zonder over te gaan tot algemene mobilisatie.[46] De volgende dag riep het parlement van Oekraïne een nationale noodtoestand uit en beval de mobilisatie van alle legerreservisten.[47][48] Ondertussen begon Rusland met de evacuatie van zijn ambassade in Kiev[49] en werden Oekraïense overheids- en bankwebsites getroffen door DDoS-aanvallen, toegeschreven aan door Rusland gesteunde hackers.[50][51] In de nacht van 23 februari 2022 hield Zelensky een toespraak in het Russisch, gericht op het Russische volk, waarin hij Russische burgers opriep om een oorlog te voorkomen[52] en ontkende plannen voor een aanval op de afvallige Donbas-regio.[53] Separatistische leiders van Donetsk en Loegansk beweerden dat Oekraïense beschietingen burgerdoden veroorzaakten en vroegen Rusland om militaire steun[54] Oekraïne verzocht om een spoedvergadering van de VN-Veiligheidsraad, die dezelfde dag plaatsvond.[55] Ondanks oproepen van VN-secretaris-generaal António Guterres om 'vrede een kans te geven',[56] kondigde Poetin kort na de vergadering de start van militaire operaties in Oekraïne aan.
Aankondiging van de 'militaire operatie'
Op 24 februari 2022, kort voor 06.00 uur plaatselijke tijd, maakte president Poetin bekend dat hij de beslissing had genomen om een 'speciale militaire operatie' uit te voeren in Oekraïne met als doel de bevolking in de Donbas te beschermen die al acht jaar lang werd onderworpen aan 'de genocide van het regime in Kiev'.[57][58][59] In zijn toespraak verklaarde Poetin dat er geen plannen waren om Oekraïens grondgebied te bezetten en dat hij het recht van de volkeren van Oekraïne op zelfbeschikking steunde.[60] Binnen enkele minuten na deze aankondiging werden explosies gemeld in Kiev, Charkov, Odessa en de Donbas.[61] In een (vermoedelijk) uitgelekt rapport van de Russische veiligheidsdienst FSB, waarin zij concludeerden dat er 'geen opties waren voor een mogelijke overwinning in Oekraïne, stond dat de dienst niet was ingelicht over het plan om Oekraïne binnen te vallen.[62]
Onmiddellijk na de aanval kondigde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de staat van beleg af.[63] Dezelfde avond beval hij een algehele mobilisatie van alle reservisten en Oekraïense mannen tussen de 18 en 60 jaar oud. Zij mochten het land niet meer verlaten, zodat ze beschikbaar bleven voor een oproep.[64][65]
De aanvalsoorlog en het Oekraïense verzet
Op 24 februari 2022 startte Rusland een omvangrijke militaire operatie tegen Oekraïne. Deze operatie omvatte infanteriedivisies, gepantserde eenheden, luchtsteun en tientallen raketaanvallen door het hele land, zowel in oostelijke als westelijke delen zoals Lviv.[66] De aanval werd uit vier richtingen ingezet: vanuit Wit-Rusland richting Kiev, vanaf de Krim, en vanuit de door separatisten gecontroleerde regio's Donetsk en Loegansk, evenals een oostelijk front.[67] De Russische poging om Kiev in te nemen mislukte; gevechten in de buitenwijken zoals Irpin, Hostomel en Boetsja toonden sterk Oekraïens verzet. Door de inzet van geavanceerde westerse wapens zoals Javelin-anti-tankraketten en Stinger-luchtafweerraketten, die effectief waren tegen Russische aanvoerlijnen, slaagde het Russische leger er niet in de Oekraïense hoofdstad te omsingelen.[68]
In het westen belegerde Rusland steden als Tsjernihiv, Soemy en Charkov, maar zonder succes.[69] In het zuiden namen Russische troepen op 2 maart ChersonCherson in en rukten op tot Voznesensk. Op 25 maart verklaarde Rusland de eerste fase van de operatie voor 'voltooid', maar vermeldde niet langer de oorspronkelijke doelen van 'demilitarisatie' en 'denazificatie' van Oekraïne.[70] Tegen april waren Russische troepen teruggetrokken uit het noorden voor bevoorrading en herpositionering richting de Donbas, ter voorbereiding op een hernieuwde aanval in Zuidoost-Oekraïne.[71] Generaal Aleksandr Dvornikov kreeg de leiding over de militaire operaties tijdens deze fase van de invasie
Op 18 april rapporteerde de voormalige VS-ambassadeur bij de NAVO dat Rusland zijn troepen herpositioneerde voor een nieuwe aanval op Oost-Oekraïne, terwijl de Oekraïense troepen, bestaande uit burgers tussen 16 en 60 jaar oud, weerstand bleven bieden ondanks een tekort aan geavanceerde wapens.[72]
Eerste fase: Invasie van Oekraïne (24 februari - 7 april 2022)
Russische troepen kwamen Oekraïne binnen vanuit het noorden via Wit-Rusland (richting Kiev); vanuit het noordoosten uit Rusland (richting Charkov); vanuit het oosten via de Donbas; en vanuit het zuiden via de, in 2014 door Rusland geannexeerde, Krim (richting Cherson)[56] Kiev en Charkov zijn de twee grootste steden van Oekraïne. Aan de oostzijde van Cherson ligt de belangrijke Antonovsky-brug over de Dnjepr, waarlangs Odessa voor Russische legereenheden bereikbaar zou zijn.[73]
Eerste fase: Noordelijk front
De poging om Kiev in te nemen omvatte een opmars van Russische troepen vanuit Wit-Rusland langs de westelijke oever van de Dnjepr, richting Kiev. De opmars werd ondersteund door twee afzonderlijke aanvalsassen vanuit Rusland langs de oostelijke oever van de Dnjepr: de westelijke as bij Tsjernihiv en de oostelijke as bij Soemy. Via deze aanvalsassen leken de troepen Kiev te willen omsingelen vanuit het noordoosten en oosten.[66]
Bij het begin van de invasie op 24 februari 2022 werd het noordelijke front gelanceerd vanuit Wit-Rusland en gericht op Kiev met een noordoostelijk front dat werd gelanceerd bij de stad Charkov; het zuidoostelijke front werd uitgevoerd als twee afzonderlijke speerpuntfronten, waaronder een zuidelijk front (afkomstig uit de Krim) en een afzonderlijk probatief zuidoostfront (gelanceerd in de steden Loehansk en Donetsk).
Vanaf de Wit-Russische grens komt de Dnjepr uit in een deltagebied met talloze waterwegen en kreken, waarna de rivier overgaat in het Kievreservoir, een 12 kilometer breed stuwmeer dat 110 kilometer verderop eindigt bij de Kievstuwdam, waar de Dnjepr zijn weg vervolgt richting de Zwarte Zee. Dit gebied vormt een natuurlijke barrière voor zowel het Russische als het Oekraïense leger. De eerste brug over de rivier is 95 km afstand in vogelvlucht ten noorden van Kiev, aan de Wit-Russisch/Oekraïense grens.
Langs de westelijke oever van de Dnjepr had het Russische leger op 24 februari 2022 de voormalige kerncentrale Tsjernobyl en de spookstad Pripjat, inclusief het omliggende gebied veroverd. De opmars werd gehinderd door hevig verzet van Oekraïense troepen.[74][75]
Na een doorbraak in Tsjernobyl ging de Russische opmars verder richting het stadje Ivankiv, 90 kilometer ten noorden van Kiev.[76] Russische luchtlandingstroepen probeerden Luchthaven Hostomel en de Antonov-fabrieken in te nemen. Volgens berichten gebruikten de Russen helikopters.[77] In eerste instantie veroverden de Russen het vliegveld,[78] maar ze konden uiteindelijk een tegenaanval door Oekraïense troepen niet weerstaan.[79] Bij de aanval op Luchthaven Hostomel werd de Antonov An-225, het grootste vliegtuig ter wereld, vernietigd.[80][81] Toen de Russische militaire colonne op 25 februari 2022 op minder dan 24 uur afstand van het dorp Kozarovitsji was, besloot de burgemeester van het dorp – dat aan de westelijke oever van het Kievreservoir, op 40 kilometer ten noorden van Kiev ligt – om de dam op te blazen, waardoor 30 km² bouwland, inclusief het dorp zelf, overstroomde. De Russische troepen zaten bijgevolg vast, wat een grote tegenslag in hun opmars naar Kiev betekende.[82]
Ten zuiden van Kiev werden op 26 februari 2022 de luchthaven van Vasylkiv en de stad Vasylkiv aangevallen.[83][84] De luchthaven werd geheel verwoest.[85] Het leek een poging om Kiev snel in te nemen, waarbij Spetsnaz de stad infiltreerden ondersteund door luchtlandingsoperaties en een snelle opmars vanuit het noorden.[86] Op 1 maart 2022 werd de televisietoren in Kiev gebombardeerd. Naar alle waarschijnlijkheid wilden de Russen het communicatiemiddel platleggen, wat deels was gelukt.[87] Een drone filmde op 3 maart 2022 de verwoesting in Borodjanka, een stad ten noordwesten van Kiev, waar een flatgebouw was gebombardeerd. In de straten was zwaar gevochten. Enkele honderden meters van het gebouw waren uitgebrande Russische voertuigen te zien.[88] Begin maart 2022 was een verdere Russische opmars langs de westkant van de Dnjepr-rivier beperkt door een sterke Oekraïense verdediging. Op 5 maart 2022 had het, naar verluidt, 60 kilometer lange Russische konvooi nog maar weinig vooruitgang geboekt richting Kiev.[89] De in Londen gevestigde denktank Royal United Services Institute (RUSI) beoordeelde de Russische opmars vanuit het noorden en oosten als 'vastgelopen'.[90]
Bij de ondersteuning vanuit de oostkant van de Dnjepr, was de vooruitgang langs de westelijke Tsjernihiv-as grotendeels gestopt toen het op 9 maart 2022 de belegering van Tsjernihiv begon. Rusland boekte de grootste vooruitgang langs de oostelijke Soemy-as. Vanuit Soemy bewogen de Russische troepen zich over snelwegen door vlak, onbevolkt open land met weinig verdedigingsposities en bereikten op 4 maart 2022 Brovary, een oostelijke voorstad van Kiev.[66]
Aan de westelijke oever van de Dnjepr, veroverden Russische troepen op 5 maart 2022 Boetsja, Hostomel en Vorzel,[91] hoewel de strijd om Irpin op 9 maart 2022 nog niet was beslist.[92] Op 11 maart 2022 werd gemeld dat het lange konvooi zich grotendeels had verspreid en posities had ingenomen die beschutting boden. Het lukte de Russische troepen niet om de Irpinrivier bij Irpin over te steken.[93] Deze was door Oekraïne opgehoogd (0,5-0,7 m) met behulp van hydralische structuren.[94] Op 16 maart 2022 begonnen Oekraïense troepen een tegenoffensief om Russische troepen die Kiev naderden vanuit verschillende omliggende steden af te weren.[95] Volgens Amerikaanse functionarissen waren de Russische troepen niet in staat om een snelle overwinning in Kiev te behalen, waardoor ze van strategie veranderden en willekeurige bombardementen en belegeringsoorlogen begonnen.[96] Op 23 maart 2022 resulteerde het tegenoffensief in de heroveringen van Makariv en Irpin, twee voorsteden ten noordwesten van Kiev.[97]
In de ochtend van 8 april 2022 meldden Britse militaire inlichtingendiensten dat het Russische leger zich nu volledig had teruggetrokken uit het noorden van Oekraïne. Veel van de soldaten zouden naar Wit-Rusland en Rusland zijn gegaan, om zich te bevoorraden en hergroeperen.[98]
Eerste fase: Noordoostelijk front
Het offensief in Noordoost-Oekraïne behelsde een grootschalige aanval van de Russische strijdkrachten op het grondgebied van de oblasten Tsjernihiv en Soemy en de gelijknamige hoofdsteden. Op 24 februari 2022 probeerden de Russisch troepen Tsjernihiv in te nemen, maar dit mislukte. De stad werd zwaar gebombardeerd en op 10 maart 2022 compleet omsingeld.[99] Tsjernihiv werd belegerd en volledig geïsoleerd. De kritieke infrastructuur voor de 300.000 inwoners van Tsjernihiv werd voortdurend aangevallen door de Russen. Er vielen 350-400 Oekraïense militairen en burgerdoden. Op 4 april 2022 verklaarden de Oekraïense autoriteiten dat het Russische leger de oblast Tsjernihiv had verlaten.[100]
In de oblast Soemy veroverde het Russische leger op 24 februari 2022 bijna de hoofdstad Soemy, 35 kilometer van de Russische grens. In de Slag om Soemy begonnen Oekraïense soldaten en milities, ondanks weinig aanvankelijke weerstand, terug te vechten, wat resulteerde in hevige stedelijke oorlogsvoering.[101] Volgens Oekraïense bronnen werden meer dan 100 Russische tanks vernietigd en 104 soldaten gevangengenomen.[102] Er vielen minstens 25 burgerslachtoffers.[103]
De strijd om de controle over Konotop – de tweede stad van de oblast Soemy, 90 kilometer van de Russische grens – werd op 25 februari 2022 door de Russen gewonnen.[104][105] Op 2 maart 2022 verklaarde de burgemeester van Konotop dat Russische troepen in de stad hem waarschuwden dat ze de stad zouden beschieten als de bewoners zich tegen hen zouden verzetten.[106] Vervolgens vroeg Semenitsjin aan de inwoners van de stad of ze wilden vechten of zich overgeven, waarop de bewoners 'overweldigend' weigerden zich over te geven.[107] Later op de dag begonnen de stadsautoriteiten onderhandelingen met Russische troepen, die 12 minuten duurden. Er werd een overeenkomst bereikt waarbij Russische troepen ermee instemden de regering van de stad niet te veranderen, geen troepen in de stad in te zetten, het transport niet te belemmeren en de Oekraïense vlag niet te verwijderen. In ruil daarvoor kwamen de stadsfunctionarissen overeen dat de bewoners de Russische troepen niet zouden aanvallen.[108]
Er vonden ook gevechten plaats in de stad Ochtyrka, in het zuiden van de oblast Soemy. De gevechten begonnen op 24 februari 2022 in de buitenwijken van de stad toen Russische troepen Ochtyrka probeerden te bezetten. De opmars werd afgeslagen en de Russische troepen trokken zich de volgende dag terug, met achterlating van tanks en uitrusting.[109] Daaropvolgend werd de stad aangevallen door artillerievuur en trof clustermunitie een kleuterschool, waarbij meerdere slachtoffers vielen.[110] Op 27 februari 2022 zouden Oekraïense troepen Russische tanks hebben vernietigd die probeerden de nabijgelegen strategische stad Trostjanets in te nemen. De burgemeester van de stad verklaarde later: 'Russen, welkom in de hel! Verdom jullie, niet Oekraïne! Trostjanets, en heel Oekraïne! We zullen winnen!'.[111] Dit verstoorde de Russische communicatie- en bevoorradingsroutes en bedreigde het Russische front.
Op 10 maart 2022 verklaarde de gouverneur van de oblast Soemy, Dmytro Zjyvytsky, dat Ochtyrka voortdurend werd gebombardeerd. De infrastructuur van de stad werd hierdoor verwoest, inclusief het rioleringssysteem en het waterleidingnet. Eerder waren een oliedepot en de lokale warmte-krachtcentrale al gebombardeerd, waardoor de stad werd afgesneden van de elektriciteits- en verwarmingsvoorziening.[112][113] Er kwamen meer dan 70 Oekraïense soldaten om het leven toen een militaire basis werd geraakt door een Russische thermobarische bom. Op 26 maart 2022 trokken de Russische troepen zich terug uit Ochtyrka,[114] er vielen 100 burgerslachtoffers.[115]
Op 4 april 2022 verklaarde gouverneur Zjyvytsky dat er in zijn oblast geen bezette steden of dorpen meer waren en dat de Russische troepen zich grotendeels hadden teruggetrokken, terwijl Oekraïense troepen bezig waren de resterende eenheden te verdrijven.[116] De gouverneur verklaarde op 7 april 2022 dat alle Russische troepen de oblast Soemy hadden verlaten. Hij voegde eraan toe dat het grondgebied van de regio nog steeds onveilig was vanwege explosieven en andere munitie die door Russische troepen waren achtergelaten.[117]
Eerste fase: Zuidelijk front
Op 24 februari 2022 namen Russische troepen vanuit de Krim in het zuiden de controle over het Noord-Krimkanaal over, waardoor de watervoorziening van het schiereiland via de Dnjepr, dat sinds 2014 was afgesneden, werd hersteld.[118] Op dezelfde dag, maakte de Oekraïense grenswacht bekend dat Russische marineschepen in het zuiden van Oekraïne een aanval op Slangeneiland waren begonnen. (zie ook #Zeegevechten en blokkades).[119] De opmars bewoog zich langs de zuidelijke kuststrook naar het oosten, in de richting van Marioepol. Op 26 februari 2022 begon de belegering van Marioepol, een strategische stad die het front kon verbinden met de separatistische regio's van de Donbas.[120] Op weg naar Marioepol trokken Russische troepen Berdjansk binnen voordat ze het de volgende dag veroverden.[121] Op 1 maart 2022 bereidden Russische troepen zich voor om hun aanval op Melitopol, 200 km ten westen van Marioepol, te hervatten.[122] Ivan Fedorov, de burgemeester van Melitopol, verklaarde later dat de Russen de stad hadden bezet.[123] In de ochtend van 25 februari 2022 rukten Russische troepen op vanuit volksrepubliek Donetsk (DPR) in het oosten richting Marioepol en stuitten op hevig verzet van de Oekraïense krijgsmacht in de buurt van het dorp Pavlopil, ca. 30 km van Marioepol. Volgens de burgemeester van Marioepol werden tijdens deze confrontatie 22 Russische tanks vernietigd.[124][125] De Russische Marine begon naar verluidt in de avond van 25 februari 2022 een amfibische aanval op de kustlijn van de Zee van Azov, 70 kilometer ten westen van Marioepol.[126] Een Amerikaanse defensiefunctionaris zei dat de Russen mogelijk duizenden Russische mariniers vanuit dit bruggenhoofd zouden inzetten.[127][128]
Een tweede aanvalsas vanuit de Krim verplaatste zich op 26 februari naar het noorden en naderde de bij Enerhodar gelegen kerncentrale Zaporizja, de grootste kerncentrale van Europa.[129][130] Op 28 februari 2022 begon de belegering van Enerhodar, in een poging de controle over de kerncentrale over te nemen.[131] Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) verklaarde dat er geen essentiële apparatuur was beschadigd.[132]In de vroege ochtend van 4 maart 2022 werd de kerncentrale Zaporizja] urenlang beschoten en uiteindelijk ook ingenomen door Russische troepen. Hoewel er branden werden gemeld, werd er geen stralingslek geconstateerd.[132] Vanaf Zaporizja wordt de Dnjepr-rivier een stuwmeer dat zuidwaarts reikt tot de stuwdam van Nova Kachovka, waarna de Dnjepr via Cherson uitmondt in de Zwarte Zee. De Dnjepr vormt zo een natuurlijke barrière van 230 km in vogelvlucht voor beide legers. De enige verbindingen zijn de spoorwegverbinding over de stuwdam van Nova Kachovka en een weg en spoorbrug 10 km ten oosten van Cherson.
Een derde aanvalsas vanuit de Krim verplaatste zich naar het noordwesten, waar Russische troepen bruggen over de Dnjepr veroverden.[133] Op 2 maart 2022 meldden diverse media en het Russische ministerie van Defensie dat de stad Cherson in het zuiden van Oekraïne volledig door het Russische leger was ingenomen.[134] Oekraïense autoriteiten spraken dat tegen. Volgens een lokale functionaris waren er 200 mensen omgekomen, voornamelijk burgers.[135] Russische troepen trokken vervolgens westwaarts richting Mykolajiv, dat tussen Cherson en Odessa ligt. Op 4 maart 2022 sloegen Oekraïense verdedigers een aanval op deze stad af en heroverden ze de nabijgelegen vliegbasis Koelbakino. De Russische legereenheid passeerde de stad Mykolajiv om 85 km noordwaarts, langs de oostelijke oever van de Zuidelijke Boeg-rivier, de stad Voznesensk aan te vallen. Bij deze stad is een strategische brug over de rivier. De aanval mislukte na drie dagen van hevige strijd,[136] waarna de Russische eenheid zich helemaal terugtrok. Het Russische leger slaagde er zodoende niet in om de Zuidelijke Boeg-rivier over te steken, wat wel nodig was om de stad Odessa te kunnen bereiken. Op 16 maart 2022 startte het Russisch leger vanaf Cherson een offensief in de noordoostelijke richting, om de noordoever van de Dnjepr en het resterende deel van de oblast Cherson onder controle te krijgen. Op 21 maart 2022 bereikten de Russen de grenzen van de Oblast, maar daarna verschoof de frontlinie meerdere malen door offensieven aan beide zijden (zie dynamische kaart).
Begin maart 2022 werd Marioepol volledig omsingeld door het Russische leger. Op 4 maart 2022 stond de stad op omvallen en dreigde een humanitaire crisis.[137] De Oekraïense regering meldde op 14 maart 2022 dat er in Marioepol sinds het begin van de invasie zeker 2500 doden waren gevallen.[138] Op 16 maart 2022 werd het Regionaal Dramatheater van Donetsk in Marioepol het doelwit van een bombardement. In het theater schuilden volgens de berichten omstreeks het moment van de aanval tussen de 600 en 800 burgers; het aantal doden werd door de gemeente Marioepol geschat op 300, het precieze aantal bleef onduidelijkheid.[139] (zie ook #Bombardement op theater van Marioepol).
Op 18 maart 2022 beschoten Russische marineschepen de steden Marioepol en Odessa.[140] Op diezelfde dag werd een militaire kazerne bij Mykolajiv door Rusland gebombardeerd, waarbij zeker 80 militairen zouden zijn omgekomen.[141] Op 29 maart 2022 werd ook het gebouw van het regionale bestuur in Mykolajiv getroffen door een Russische raket. Volgens de berichten vielen daarbij 15 doden en meer dan 30 gewonden.[142]
Op 20 maart 2022 werd een kunstacademie in Marioepol, die ongeveer 400 mensen huisvestte, verwoest door Russische bombardementen. Op dezelfde dag, toen Russische troepen hun belegering van de stad voortzetten, eiste de Russische regering een volledige overgave, wat verschillende Oekraïense regeringsfunctionarissen weigerden. Op 24 maart 2022 trokken Russische troepen het centrum van Marioepol binnen. Het stadsbestuur beweerde dat de Russen de inwoners probeerden te demoraliseren door publiekelijk beweringen over Russische overwinningen te schreeuwen, waaronder verklaringen dat Odessa was ingenomen. Op 27 maart 2022 verklaarde de vice-premier van Oekraïne, Olha Stefanisjyna, 'De inwoners van Marioepol hebben geen toegang tot water, voedsel of wat dan ook. Meer dan 85 procent van de hele stad is verwoest'. In een telefoongesprek met Emmanuel Macron op 29 maart 2022 verklaarde Poetin dat het bombardement op Marioepol, gezien de vergevorderde staat van verwoesting in de bijna veroverde stad, pas zou eindigen als de Oekraïense troepen Marioepol volledig zouden opgeven.
Op 1 april 2022 werd een reddingspoging van de VN om honderden burgerslachtoffers uit Marioepol te vervoeren met 50 toegewezen bussen belemmerd door Russische troepen, die de bussen een veilige doorgang naar de stad weigerden terwijl de vredesbesprekingen in Istanboel doorgingen. Op 3 april 2022, na de terugtrekking van Russische troepen uit Kiev aan het einde van de eerste fase van de militaire invasie, breidde Rusland zijn aanval op Zuid-Oekraïne verder naar het westen uit met meer bombardementen en aanvallen op Odessa, Mykolajiv en de kerncentrale van Zaporizja.
Eerste fase: Oostelijk front
Zie ook Slag om de Donbas (2022-heden) en Slag om Charkov (2022)Vanaf de eerste dag van de invasie probeerden Russische strijdkrachten in het noordoosten de stad Charkov te veroveren, dat minder dan 35 kilometer van de Russische grens ligt.[143][144]
In de Slag om Charkov, stuitten Russische tanks op sterke tegenstand. Op 25 februari 2022 werd de Russische vliegbasis Millerovo in oblast Rostov, aangevallen door Oekraïense strijdkrachten met OTR-21 Tochka-raketten. Volgens Oekraïense functionarissen werden er verschillende vliegtuigen van de Russische luchtmacht vernietigd en werd de vliegbasis in brand gestoken. Op 28 februari 2022 bombardeerden de Russen Charkov, waarbij meerdere instanties vermoedden dat er clustermunitie[145] of vacuümbommen[146] waren ingezet. Er vielen tientallen doden.[147]
Nieuwsprogramma's op de Russische staatstelevisie lieten per uitzondering beelden zien van de aanslag en beweerden daarbij dat de Oekraïners hun eigen gebouwen opbliezen om Rusland hiervan de schuld te kunnen geven. Volgens een Russische nieuwspresentator 'schiet Russische artillerie nooit op woonwijken, waar Oekraïners hun kanonnen juist daar neerzetten, bij voorkeur op speelplaatsen bij scholen'.[148] Op 1 maart 2022 was er een raketaanval op het Vrijheidsplein in het centrum van Charkov, met als mogelijk doelwit het regionale overheidsgebouw aan de rand van het plein.[149] Er landden Russische parachutisten in Charkov, die een militaire medische kliniek aanvielen. De strijd werd door een Oekraïense presidentiële adviseur beschreven als 'het Stalingrad van de 21e eeuw'.[150]
Op 1 maart 2022 kondigde Denis Poesjilin, het hoofd van de volksrepubliek Donetsk, aan dat zijn troepen de stad Volnovacha in de oblast Donetsk 70 km ten noorden van Marioepol, bijna volledig hadden omsingeld en dat ze spoedig hetzelfde zouden doen met Marioepol.[151] Op 2 maart 2022 werden Russische troepen verdreven uit Sjevjerodonetsk, de de-facto hoofdstad van de oblast Loehansk.[152] Eveneens op 2 maart 2022 begonnen Oekraïense troepen een tegenoffensief op Horlivka, dat sinds 2014 voornamelijk door volksrepubliek Donetsk werd gecontroleerd. Op 17 maart 2022 werd Izjoem in oblast Charkov veroverd door Russische troepen,[153] hoewel de gevechten voortduurden.[154] Op 20 maart 2022 meldde het Russische ministerie van Defensie dat er aanvallen met hypersonische raketten waren uitgevoerd door Rusland, deze keer op een brandstofopslagplaats in Kostjantynivka.[155]
Op 25 maart 2022 verklaarde het Russische ministerie van Defensie dat Rusland klaar was om de tweede fase van de militaire operatie in te gaan bij het bezetten van grote Oekraïense steden in Oost-Oekraïne. Op 31 maart, de dag waarop de vredesbesprekingen tussen Oekraïne en Rusland in Istanbul zouden worden hervat, meldde PBS News dat Charkov opnieuw onder vuur lag. Ook bevestigde het Oekraïense leger dat Izjoem onder Russische controle stond.
In de ochtend van 1 april 2022 ontstond er brand in een olieopslagplaats in de Russische stad Belgorod, op ca. 35 km van de Oekraïense grens. Volgens Rusland was de brand veroorzaakt door een Oekraïense luchtaanval, maar de Oekraïense defensiesecretaris Oleksij Danilov ontkende dat.[156] Op 7 april 2022 bracht de hernieuwde opeenhoping van Russische invasietroepen en tankdivisies rond de oostelijke steden Izjoem, Slovjansk en Kramatorsk Oekraïense regeringsfunctionarissen ertoe om de overgebleven inwoners van de oblasten Donetsk en Loehansk en van het oostelijke deel van oblast Charkov te adviseren hun steden en dorpen te verlaten en naar het westen van Oekraïne te vluchten.[157]
Op 8 april 2022 meldden Britse militaire inlichtingendiensten dat het Russische leger zich volledig had teruggetrokken uit het noorden van Oekraïne. Verwacht werd dat de Russen zich zouden hergroeperen in de Donbas, en dat daar een nieuwe hevige strijd zou volgen. Veel van de soldaten zouden naar Wit-Rusland en Rusland zijn gegaan.[98] Op satellietbeelden die door een Amerikaans technologiebedrijf waren gemaakt nabij Velyky Boerloek was een kilometerslang konvooi te zien dat onderweg leek naar de Donbas.[158]
Tweede fase: Zuidoostelijk front (8 april – 5 september 2022)
Eind maart 2022 leek Rusland zijn doelen bij te stellen. Het aanvankelijke doel om Kiev te veroveren en de regering-Zelensky af te zetten en te vervangen door een pro-Russisch regime, leek voorlopig door Rusland te zijn opgegeven. Het feit dat de Oekraïners veel meer weerstand boden dan verwacht, speelde vermoedelijk een belangrijke rol bij deze beslissing.[159] Op 8 april 2022 kondigde het Russische ministerie aan dat al zijn troepen en divisies die in het zuidoosten van Oekraïne waren ingezet, zich zouden verenigen onder het bevel en de controle van de Russische generaal Aleksandr Dvornikov, die de leiding had gekregen over gecombineerde militaire operaties, inclusief de herschikte proeffronten die oorspronkelijk waren toegewezen aan het noordelijke en het noordoostelijke front, die vervolgens werden ingetrokken en opnieuw toegewezen aan het zuidoostelijke front. Op 17 april 2022 leek de voortgang aan het zuidoostelijke front te worden belemmerd door troepen die standhielden in verlaten fabrieken in Marioepol en weigerden zich over te geven aan ultimatums van omringende Russische troepen.[160] Op 19 april bevestigde The New York Times dat Rusland een hernieuwd invasiefront had gelanceerd dat een 'oostelijke aanval' werd genoemd over een front van 480 km dat zich uitstrekte van Charkov tot Donetsk en Loehansk, met gelijktijdige raketaanvallen die opnieuw gericht waren op Kiev in het noorden en Lviv in West-Oekraïne.[161] Op 30 april 2022 beschreef een NAVO-functionaris de Russische opmars als 'oneven' en 'klein'. Een anonieme Amerikaanse defensiefunctionaris noemde het Russische offensief: 'zeer lauw', 'minimaal op zijn best' en 'bloedarm'.[162]
Het Russische leger had al zijn nog beschikbare gevechtsreserves ingezet op de verovering van Sjevjerodonetsk en de Donbas. Hiervoor werden de Russische eenheden aan andere fronten zoveel mogelijk uitgedund. Dit gaf het Oekraïens leger kansen om op de andere fronten een tegenoffensief in te zetten. Het Oekraïense leger besloot om de Russische aanval niet te spiegelen met een maximale inzet in de Donbas en om Sjevjerodonetsk niet tot het uiterste te verdedigen, maar juist langzaam terug te trekken. Daarbij moest de Russische aanvallers maximale schade worden toegebracht.
Van veel grotere strategische waarde waren de stad Cherson en de omliggende streek. Als de Russen succesvol hun positie wisten te behouden, zouden ze een goede uitvalsbasis hebben om later Odessa en Zuid-Oekraïne te veroveren. Lukte het de Oekraïners daarentegen om Cherson te heroveren en de Russen terug te drijven tot achter de Dnjepr-rivier, dan had Oekraïne een sterke verdedigingslinie en een uitvalsbasis voor een offensief richting de Krim en de landsverbinding Krim - Donbas.[163] Het feit dat de Russische strijdkrachten zich nu concentreerden in de Donbas, gaf Oekraïne meer kans om substantiële terreinwinsten te boeken op het Cherson-front.[164]
Op 5 mei 2022 meldde de Oekraïense legerchef dat in de regio's rond Charkov en Izjoem overgeschakeld zou worden van een defensieve naar een offensieve strategie.[165] Volgens Kirilo Boedanov, het hoofd van de Oekraïense inlichtingendiensten, zou Rusland tegen het eind van 2022 verslagen zijn. Het omslagpunt zou volgens hem eind augustus zijn.[166]
Op 26 mei 2022 meldde het Conflict Intelligence Team, daarbij verwijzend naar Russische soldaten, dat kolonel-generaal Gennadi Zhidko de leiding had gekregen over de Russische strijdkrachten, ter vervanging van legergeneraal Dvornikov.[65][167] In juni 2022 onthulde de hoofdwoordvoerder van het Russische Ministerie van Defensie, Igor Konasjenkov, dat de Russische troepen waren verdeeld over de legergroepen 'Centrum' onder bevel van kolonel-generaal Aleksander Lapin en 'Zuid' onder bevel van legergeneraal Sergej Soerovikin.[168] Op 20 juli 2022 meldde The New York Times dat de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov had aangekondigd dat Rusland zou reageren op de toegenomen militaire hulp die Oekraïne uit het buitenland ontving als rechtvaardiging voor de uitbreiding van het front met militaire doelen in zowel de oblasten Zaporizja en Cherson.[169]
Tweede fase – Zuidelijk front Mykolajiv - Odessa
De raketaanvallen en bombardementen op de belangrijkste steden Mykolajiv en Odessa gingen door terwijl de tweede fase van de invasie begon. Op 22 april 2022 gaf de Russische brigadegeneraal Rustam Minnekayev, sprekend tijdens een bijeenkomst van het ministerie van Defensie, aan dat Rusland van plan was het Mykolajiv-Odessa-front na het beleg van Marioepol verder naar het westen in Oekraïne uit te breiden om de afgescheiden regio Transnistrië aan de grens van Oekraïne met Moldavië op te nemen. Het Ministerie van Defensie van Oekraïne reageerde op deze aankondiging door de bedoelingen van Rusland te beschrijven als imperialisme en te zeggen dat het in tegenspraak was met eerdere Russische beweringen dat Rusland geen territoriale ambities had ten opzichte van Oekraïne en dat Rusland had toegegeven dat 'het doel van de 'tweede fase' van de oorlog niet een overwinning op de mythische nazi's was, maar de bezetting van Oost- en Zuid-Oekraïne'. Georgi Gotev schreef op 22 april 2022 dat de uitbreiding van het Russische strijdfront en de bezetting van Oekraïne van Odessa tot Transnistrië Oekraïne zou veranderen in een geheel door land omgeven natie zonder enige praktische toegang tot de Zwarte Zee.[170]
Op 23 april 2022 vielen volgens berichten van Oekraïense zijde bij een Russische raketaanval op Odessa – waarbij een woonwijk in Tajirove werd getroffen – zeker acht doden. De Oekraïense luchtafweer zou tijdens de aanval twee raketten en twee verkenningsdrones van Rusland hebben onderschept.[171][172] Op 27 april 2022 gaven Oekraïense bronnen aan dat explosies twee Russische zendmasten in Transnistrië hadden vernietigd, die voornamelijk werden gebruikt om Russische televisieprogramma's opnieuw uit te zenden. Eind april hernieuwde Rusland raketaanvallen op startbanen in Odessa, waarbij enkele ervan werden vernietigd, in een verdere poging om de transportinfrastructuur van Oekraïne te verzwakken. Op 2 mei 2022 berichtten plaatselijke autoriteiten dat er bij een nieuwe raketaanval op Odessa een 15-jarige jongen was omgekomen.[173] Op 10 mei 2022 werd de stad nogmaals doelwit van raketaanvallen, waarbij volgens het Oekraïense leger ook hypersonische raketten werden gebruikt. Voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, die in de stad aanwezig was voor onder meer een ontmoeting met de Oekraïense premier, Denys Sjmyhal, moest voor een aanval schuilen.[174] In de week van 10 mei 2022 begonnen Oekraïense troepen militaire actie te ondernemen om Russische troepen te verdrijven die zich op Slangeneiland in de Zwarte Zee op ongeveer 200 km van Odessa hadden geïnstalleerd.[175] Op 30 juni kondigde Rusland aan dat het zijn troepen van het eiland had teruggetrokken nadat de doelstellingen waren voltooid.[176] Oekraïne zou zodoende graan en andere goederen kunnen gaan exporteren. Het Oekraïense leger verklaarde dat ze Slangeneiland hadden heroverd en dat de Russische bestoking met fosforbommen van het net heroverde eiland bewees dat de verklaringen van Rusland niet klopten.[177]
Op 28 mei 2022 lukte het de Oekraïense troepen om de rivier Inhoelets, iets ten zuiden van het dorp Davydiv Brid, over te steken. Dit bemoeilijkte voor de Russen het gebruik van de rivier als een defensieve barrière. Op 4 juni 2022 was de verkeersweg T2207 ten zuiden van Davydiv Brid in handen van het Oekraïens leger, wat de bevoorrading van het front langs de rivier voor de Russen flink bemoeilijkte.[178] Rond 21 juni 2022 werd het gebied ten oosten van de rivier vermoedelijk heroverd door de Russen.[179]
De Oekraïense strijdkrachten veroverden omstreeks 22 juni 2022 Kiselivka, een plaats op 15 kilometer van het centrum van de stad Cherson. Dit bemoeilijkte de Russische verdediging van de stad.[180] Later moesten de Oekraïense strijdkrachten zich terugtrekken uit Kiselivka, maar ze veroverden wel het naastgelegen Barvinok.[178] Eind juni en begin juli 2022 boekten de Oekraïense strijdkrachten kleine terreinwinsten rond Cherson en dwongen de Russen in de verdediging.[181]
Tweede fase – Zuidoostelijk front Dnipro - Zaporizja
Russische troepen bleven aan het begin van de tweede fase van de invasie raketten afvuren en bommen droppen op de belangrijkste steden Dnipro en Zaporizja. Op 10 april 2022 vernietigden Russische raketten de internationale luchthaven van Dnipro. Op 2 mei 2022 werden naar verluidt ongeveer 100 overlevenden van het beleg bij Marioepol door de VN, met medewerking van Russische troepen, geëvacueerd naar het dorp Bezimenne bij Donetsk, vanwaar ze naar Zaporizja zouden worden overgebracht.[182]
Val van Sjevjerodonetsk en Lysytsjansk
Zie ook Slag om de Donbas (2022-heden), Slag om Charkov (2022) en Aanval op treinstation van KramatorskOp 6 april 2022 riep de Oekraïense regering de bevolking van Oost-Oekraïne op om het gebied zo snel mogelijk te verlaten. Er werden voor hen een aantal treinen ter beschikking gesteld.[183] Op 8 april 2022 meldden de Oekraïense autoriteiten dat het treinstation in Kramatorsk, in de oblast Donetsk, was getroffen door twee Russische Tochka-U-raketten. Op 11 april 2022 kondigde Zelensky aan dat Oekraïne een groot nieuw Russisch offensief verwachtte in het oosten.[184] Militaire satellieten registreerden uitgebreide Russische konvooien van infanterie en gemechaniseerde eenheden terwijl deze van Charkov zuidwaarts naar Izjoem reden voor de geplande Russische herschikking van zijn noordoostelijke troepen naar het zuidoostelijke front van de invasie.[185]
Op 13 april 2022 werd er melding gemaakt van een mogelijke sabotage van een spoorbrug in de buurt van het Russische Belgorod.[186] De Oekraïense legerleiding beweerde op 14 april 2022 een brug te hebben opgeblazen in Charkov, waardoor een complete Russische legercolonne die op weg was naar Izjoem in een hinderlaag liep en werd geneutraliseerd.[187]
Op 18 april 2022, toen Marioepol bijna volledig door Russische troepen was ingenomen, kondigde de Oekraïense regering aan dat de tweede fase van de versterkte invasie van de regio's Donetsk, Loehansk en Charkov was geïntensiveerd met uitgebreide invasietroepen door de Russen om de Donbas verder te bezetten inclusief andere grote steden. Op 5 mei berichtte Forbes dat het Oekraïense leger luchtaanvalbrigades rond Izjoem had geconcentreerd voor mogelijke achterhoedegevechten tegen de ingezette Russische troepen in het gebied. De andere grote concentratie van de Oekraïense troepen rond Charkov omvatte gemechaniseerde brigades die op dezelfde manier konden worden ingezet voor achterhoedegevechten tegen Russische troepen rond Charkov, of zouden kunnen aansluiten bij Oekraïense troepen die gelijktijdig rond Izjoem werden ingezet.
Tegen eind april 2022 werden veel voorsteden ten oosten en ten noorden van de stad Charkov heroverd, wat de artilleriedruk op de stad verminderde.[188][189] Op 2 mei 2022 heroverden de Oekraïense strijdkrachten het dorp Stary Saltiv, 40 kilometer ten oosten van Charkov. Het dorp ligt aan een stuwmeer dat bescherming bood voor aanvallen vanuit het oosten.[190][191] Zelensky verklaarde op 11 mei 2022 dat de Russische troepen rond Charkov geleidelijk waren verdreven tot 10 km voor de Russische grens. In de buurt van Charkov werd een massagraf met Russische soldaten gevonden.[192][193] Op 14 mei meldde de Amerikaanse denktank Institute for the Study of War (ISW) dat het Russische leger zich waarschijnlijk volledig had teruggetrokken uit zijn posities rond Charkov, als gevolg van het Oekraïense tegenoffensief en de beperkte beschikbaarheid van versterkingen. Volgens getuigen voerden de Russen nog wel luchtaanvallen uit op dorpen in de omgeving van de stad.[194]
De Russen werden door het Oekraïense tegenoffensief gedwongen om legereenheden over de grens in Rusland, bij Belgorod, in reserve te houden. Deze legereenheden konden daardoor niet ingezet worden op andere fronten. Tevens werd een belangrijke Russische aanvoerlijn, de internationale spoorlijn Belgorod (RU)- Koepjansk (UA), bedreigd bij Vovtsjansk, oblast Charkov. Meer naar het zuiden, bij Roebizjne, veroverde het Russische leger langzaam gebied in westwaartse richting door middel van uitputtingsoorlogsvoering. Hierbij werden steden en dorpen zwaar gebombardeerd door artillerie totdat er niets meer van over was en de Oekraïense troepen zich terugtrokken. Daarna werd de volgende Oekraïense defensieve stelling aangevallen. Deze Russische tactiek vergde enorm veel munitie en leidde tot grote verliezen in mankracht en materieel. Tegelijkertijd voerde het Russische leger aanvallen uit vanuit Izjoem in zuidelijke richting, met als doel het Oekraïense leger te omsingelen. Dit offensief had minder succes, daar de Russen er niet in slaagden om met noemenswaardige aantallen de Severski Donets over te steken, ondanks meerdere pogingen met pontons die door Russische troepen voor dit doel waren gebouwd.[195] Op 13 mei meldde de BBC dat Russische troepen in Charkov werden teruggetrokken en naar andere fronten in Oekraïne werden herschikt na de opmars van Oekraïense troepen naar omliggende steden en Charkov zelf, waaronder de vernietiging van strategische pontonbruggen.[196] Half mei berichtte ISW dat het Oekraïense leger de Russen nu volledig had verdreven uit Charkov en omstreken.[197]
Na de inname van de Azovstalfabriek door de Russen en de Val van Marioepol aan het zuidelijk front, nam het offensief in de Donbas toe, waarbij de de-factohoofdstad van de oblast Loehansk, Sjevjerodonetsk, onder intens artillerievuur lag. Op 21 mei meldde de gouverneur van Loehansk, Serhij Hajdaj, via Telegram dat de Russen Sjevjerodonetsk dag en nacht bombardeerden en probeerden de stad te omsingelen. Oekraïense troepen zouden elf aanvallen hebben afgeslagen en daarbij acht tanks hebben vernietigd. Daarnaast was ook Lysytsjansk een doelwit, de twee steden liggen aan weerszijden van de Severski Donets in het deel van oblast Loehansk dat voor de oorlog nog niet onder controle stond van pro-Russische separatisten. Volgens Zelensky werd ook in Slovjansk hevig gevochten en hield het Oekraïense leger stand.[198] Op 23 mei 2022 vielen Russische troepen Lyman binnen en na een paar dagen was de stad volledig ingenomen. Oekraïense troepen trokken zich terug uit Sviatohirsk en op 24 mei 2022 veroverden Russische troepen de stad Svitlodarsk. Op 30 mei 2022 meldde Reuters dat Russische troepen de buitenwijken van de stad Sjevjerodonetsk waren binnengedrongen.[199] Het Oekraïense leger zette een tegenoffensief in en heroverde delen van de stad van het Russische leger tot ze op 4 juni 2022 weer 50% (was 70%) van de stad in handen hadden. Volgens Hajdaj zette Rusland alle beschikbare reserves in om de stad te veroveren.
In de buurt van Izjoem had het Russische leger op 4 juni 2022 tot twintig tactische bataljoneenheden verzameld voor de aanval op de stad Slovjansk.[200] Het Russische leger probeerde de T1302-weg tussen Bachmoet/aansluiting snelweg E40 en Lysytsjansk te blokkeren. Bij Bilohorivka was het front zeer dichtbij en beschoten de Russen de voorrijdende voertuigen. Indien deze verbinding wegviel, bleef alleen een kleine weg naar het Oekraïense achterland over via Siversk. [201] Rond 7 juni 2022 intensiveerden de Russische aanvallen op Charkov toch weer, met doden en gewonden tot gevolg.[202] Op 12 juni 2022 meldde BBC News dat 800 Oekraïense burgers en 300-400 soldaten werden belegerd in de chemische fabriek Azot in Sjevjerodonetsk, met slinkende wapenvoorraden, onderhandelend over een veilig vertrek uit de stad.[203][204]
Op 20 juni 2022 werd gemeld dat Russische troepen hun greep op Sjevjerodonetsk bleven versterken door omliggende dorpen en gehuchten rond de stad te veroveren, meest recentelijk het dorp Metelkine.[205] Op 21 juni 2022 trokken de Russische troepen het industriegebied, het laatste deel van de stad dat nog in handen was van Oekraïne, binnen. De drie bruggen over de rivier werden vernietigd, waardoor de bevoorrading werd gehinderd. Er zouden zich nog driehonderd burgers schuilhouden in de bunkers van de chemische fabriek.[206] De Russische troepen trokken op vanuit het zuidoosten langs de westkant van de Severski Donets om Lysytsjansk aan te vallen.[207] Op 21 juni 2022 meldde Oleh Synjehoebov, gouverneur van de oblast Charkov, dat er bij een Russische aanval zeker 15 burgerdoden waren gevallen in de steden Charkov, Tsjoehoejiv en Zolochiv.[208]
Op 24 juni 2022 kregen de Oekraïense strijdkrachten, te midden van de aanhoudende tactiek van de verschroeide aarde die werd toegepast door oprukkende Russische troepen, het bevel de stad te evacueren; ze zouden honderden burgers achterlaten die hun toevlucht zochten in de chemische fabriek van Azot in Sjevjerodonetsk, een situatie die werd vergeleken met de burgervluchtelingen die in mei 2022 in de staalfabriek van Azovstal in Marioepol waren achtergelaten.[209] De stad was nu volledig in handen van de Russen.[210] Sjevjerodonetsk werd geen "tweede Marioepol" met omsingelde Oekraïense verdedigers. Strategisch gezien was Sjevjerodonetsk niet zo belangrijk als Marioepol. Van de stad zelf bleef nauwelijks iets over, maar ze had wel een grote symbolische waarde voor beide partijen.
Op 2 juli 2022 werden de laatste Oekraïense troepen teruggetrokken uit Lysytsjansk, onder de dreiging van een complete omsingeling.[211]Vanuit nationalistische militaire Russische experts kwam er kritiek op de militaire strategie in de Donbas. De voormalige Russische militaire bevelhebber Igor Girkin, een vurige nationalist die in 2014 milities in de Donbas leidde, stelde dat de Oekraïense verdediging van Lysytsjansk ingericht was om maximale schade aan de Russische troepen te veroorzaken in termen van materieel en manschappen. Hierdoor betaalden de Russen een te hoge prijs voor een minimale terreinwinst.[212]
Val van Marioepol
Zie Slag om Marioepol (2022) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Op 13 april 2022 intensiveerden Russische troepen hun aanval op de verlaten staalfabriek in de ijzer- en staalfabriek Azovstal in Marioepol en de Oekraïense strijdkrachten die daar achterbleven. Op 17 april 2022 hadden Russische troepen de fabriek omsingeld. De Oekraïense premier Denys Sjmyhal zei dat de Oekraïense soldaten hadden gezworen het vernieuwde ultimatum van overgave te negeren en tot de laatste man te vechten. Op 20 april 2022 zei Poetin dat het beleg van Marioepol als tactisch voltooid kon worden beschouwd, met ongeveer 500 Oekraïense troepen verschanst in bunkers in de Azovstal fabriek en naar schatting 1.000 Oekraïense burgers volledig afgesloten van elke vorm van hulpverlening tijdens hun belegering.[213]
Na ontmoetingen met president Poetin en president Zelensky op opeenvolgende dagen, zei VN-secretaris António Guterres op 28 april 2022 dat hij zou proberen een noodevacuatie te organiseren van de overlevenden die verschanst waren in Azovstal, in overeenstemming met de garanties die hij van Poetin had gekregen tijdens zijn bezoek aan het Kremlin. Op 30 april lieten Russische troepen burgers onder VN-bescherming vertrekken. Op 3 mei 2022 hervatten Russische troepen, nadat ze ongeveer 100 Oekraïense burgers hadden laten vertrekken uit de Azovstalfabriek, een non-stop bombardement op de staalfabriek, waarbij naar schatting enkele honderden burgers nog steeds de vijf bunkers bezetten die gebouwd waren om een nucleaire aanval te weerstaan. Op 6 mei berichtte The Telegraph dat Rusland thermobarische bommen had gebruikt tegen de overgebleven Oekraïense soldaten, die het contact met de Kiev-regering hadden verloren; in zijn laatste communicatie had Zelensky de commandant van de belegerde staalfabriek toestemming gegeven om zich zo nodig over te geven onder druk van de toegenomen Russische aanvallen. Op 7 mei 2022 meldde Associated Press dat alle burgers aan het einde van het driedaagse staakt-het-vuren uit de ijzerfabriek van Azovstal waren geëvacueerd.[214]
Nadat de laatste burgers uit de Azovstal-bunkers waren geëvacueerd, bleven daar bijna tweeduizend Oekraïense soldaten gebarricadeerd, met 700 gewonden; ze konden een pleidooi houden voor een militaire corridor om troepen te evacueren, omdat ze een standrechtelijke executie door Russische troepen verwachtten als ze zich overgaven.
Oekrajinska Pravda berichtte op 8 mei 2022 over onenigheid binnen de Oekraïense troepen bij Azovstal. Er waren aanwijzingen dat de commandant van de Oekraïense mariniers die was aangesteld om de bunkers van Azovstal te verdedigen, op ongeoorloofde wijze tanks, munitie en personeel had verworven om uit de diepgewortelde positie daar uit te breken en de stad te ontvluchten. De overgebleven soldaten spraken van een verzwakking van hun defensieve positie in Azovstal als gevolg, waardoor voortgang naar oprukkende Russische aanvalslinies mogelijk werd. Bloomberg News meldde op 8 mei 2022 de benarde situatie van overlevende Oekraïense troepen bij Azovstal als: 'een horloge van dode mannen' met Ilia Somolienko, plaatsvervangend commandant van de resterende Oekraïense troepen gebarricadeerd in Azovstal, communicerend: "We zijn hier eigenlijk dode mannen. De meesten van ons weten dit en daarom vechten we zo onbevreesd."[215]
Op 16 mei 2022 kondigde de Oekraïense generale staf aan dat het Marioepol-garnizoen 'zijn gevechtsmissie had vervuld' en dat de laatste evacuaties uit de staalfabriek van Azovstal waren begonnen. Het leger zei dat 264 militairen werden geëvacueerd naar Olenivka onder Russische controle, terwijl 53 van hen die 'ernstig gewond' waren naar een ziekenhuis in Novoazovsk werden gebracht dat ook onder Russische troepen staat. Na de evacuatie van Oekraïens personeel uit Azovstal, controleerden Russische en DPR-troepen alle gebieden van Marioepol volledig. Het einde van de strijd maakte ook een einde aan het beleg van Marioepol. De Russische perssecretaris Dmitry Peskov zei dat president Poetin had gegarandeerd dat de strijders die zich overgaven zouden worden behandeld 'in overeenstemming met de internationale normen', terwijl de president Zelensky in een toespraak zei dat 'het werk om de jongens naar huis te brengen doorgaat, en dit werk heeft delicatesse nodig — en tijd'. Enkele prominente Russische wetgevers riepen de regering op om de uitwisseling van gevangenen voor leden van het Azov-regiment te weigeren.[216]
Aanvallen op de Krim
Op 9 augustus 2022 waren er meerdere grote explosies op de luchtmachtbasis Saki bij Novofedorivkain, aan de westkust van de Krim, meer dan 200 km van het front. Van Oekraïense zijde werd betrokkenheid tijdens de daaropvolgende maand officieel noch bevestigd noch ontkend, hoewel niet-officiële bronnen aanwijzingen aangaven dat Oekraïne wel degelijk betrokken was. De luchtmachtbasis leek te ver afgelegen om getroffen te worden door Himars-raketten. De Russische media hielden het echter op een ongeluk bij de explosievenopslag.[217][218] Op 8 september 2022 verkondigde de Oekraïense opperbevelhebber dat de aanvallen op de Krim door de Oekraïeners met raketten uitgevoerd waren.[219]
Op 16 augustus 2022 waren er explosies in de Krim bij een munitiedepot in Maiske en het vliegveld van Gvardeyskoe. Tevens was er vuur bij een elektrisch onderstation twaalf mijl van het getroffen munitiedepot. Deze incidenten vonden plaats in de buurt van Dzhankoy, een strategisch knooppunt voor alle spoorlijnen in de Krim. Een strategische spoorbrug ten zuiden van Melitopol was door partizanen opgeblazen.[220]
Op 18 augustus 2022 werden er ten minste vier explosies waargenomen bij de internationale luchthaven van Sevastopol bij Belbek. Bij Kertsj, de belangrijke verbindingsbrug tussen de Krim en Rusland, werd het luchtafweersysteem geactiveerd.[221] De aanvallen op de Krim zorgden voor een deuk in het Russische zelfvertrouwen en Russische toeristen ontvluchtten het eerder veilig gewaande schiereiland. De verovering van de Krim was een van Poetins grootste verdiensten.[222]
Oekraïens tegenoffensief (6 september 2022 - november 2022)
Op 6 september 2022 lanceerden Oekraïense troepen een verrassend tegenoffensief in de regio Charkov,[223] beginnend bij Balaklija.[224] Het tegenoffensief had voldoende succes om Rusland publiekelijk toe te laten geven sleutelposities in het gebied te hebben verloren. Op 21 september 2022 kondigde Poetin een gedeeltelijke mobilisatie aan van 300.000 reservisten. Er volgde chaos bij de uitvoerende instanties en Russen die de kans liepen om opgeroepen te worden ontvluchtten massaal hun thuisland. Westerse militaire experts twijfelenden aan de effectiviteit van deze gedeeltelijke mobilisatie. Het zou maanden duren om de ongemotiveerde rekruten effectief te integreren in de bestaande legereenheden. Er was tevens een gebrek aan uitrusting en militair materiaal (tanks, artillerie etc.).[225] Poetin zei ook dat zijn land "alle middelen" zou gebruiken om "zichzelf te verdedigen".[226]
Annexaties
Zie Russische annexatie van de Oekraïense oblasten Donetsk, Cherson, Loehansk en Zaporizja voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Op 23 september 2022 begonnen de referenda voor annexatie aan Rusland van de vier bezette Oekraïense oblasten Cherson, Zaporizja, Donetsk en Loehansk. Tijdens deze vijfdaagse volksraadpleging werd de bevolking met allerlei pressiemiddelen min of meer gedwongen om een niet-anonieme stem vóór de Russische annexatie uit te brengen.
De stembusgang werd buiten Rusland gezien als onwettig, oneerlijk en onvrij en als een juridische dekmantel beschouwd om de bezette gebieden tot Russisch grondgebied te verklaren. Ter bescherming van dit door Rusland zelf tot Russisch verklaarde grondgebied konden dan volgens de Russische wet alle militaire middelen worden ingezet om het land – in Russische bewoordingen – te verdedigen.[227]
Op 30 september 2022 ondertekende Poetin samen met de separatistische vertegenwoordigers van de Oekraïense oblasten Cherson, Zaporizja, Donetsk en Loehansk, de annexatieverdragen voor de opname van deze bezette Oekraïense oblasten in de Russische Federatie.[228] Geen van de geannexeerde oblasten was volledig onder Russische controle. Alle inwoners in de bezette gebieden werden vanaf dat moment door Rusland als Rus beschouwd en vielen tevens onder de Russische militaire dienstplicht. Voor het verdedigen van het geannexeerde Russische gebied waren alle militaire middelen toegelaten, inclusief tactisch nucleaire wapens. Op 5 oktober 2022 ondertekende president Poetin de vier ratificatiewetten van de annexaties nadat deze door de Doema waren aangenomen, waarmee hij de eenzijdige annexatie van de vier Oekraïense oblasten door Rusland formaliseerde.[229]
Op 19 oktober 2022 kondigde Poetin voor de vier geannexeerde regio's de staat van beleg af, wat onder meer betekende dat door de inwerkingtreding van de krijgswet de Russische overheid de burgers strenger zou controleren en het leger meer macht zou krijgen.[230][231]
Tegenoffensief in Zuid-Oekraïne
Zie Oekraïens tegenoffensief in Zuid-Oekraïne 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Vanaf begin juli 2022 voerde het Oekraïense leger steeds meer tegenaanvallen uit in de grotendeels door Rusland bezette oblasten Zaporizja en Cherson. De Russen gebruikten de inwoners van Melitopol als menselijk schild, door het ze onmogelijk te maken de stad te verlaten.[232] Op 12 juli 2022 beweerden Oekraïense autoriteiten een wapenopslagplaats in Nova Kachovka in de oblast Cherson te hebben vernietigd, waarbij 52 Russen, waaronder 12 Russische officieren en een Russische generaal-majoor zouden zijn omgekomen.[233]
Vanaf 19 juli 2022 werd de strategische Antonivkabrug over de Dnjepr aangevallen met Amerikaanse HIMARS-raketartillerie. De brug raakte hierdoor zwaar beschadigd en deels onbruikbaar.[234] Tegen 23 juli waren alle drie de bruggen over de rivier beschadigd.[235][236] In de nacht van 26 op 27 juli werd de Antonivka-wegbrug voor de derde keer aangevallen. Deze keer raakte de brug onbruikbaar voor alle verkeer,[237] diezelfde dag werd ook de spoorbrug onbruikbaar.[238] De belangrijkste brug over de Inhoelets, de E58 bij Darivka werd op 23 juli onbegaanbaar, waardoor de Russen genoodzaakt waren een pontonbrug aan te leggen.[239][240] De bezette gebieden ten westen en oosten van de Inhoelets dreigden van elkaar te worden geïsoleerd, waardoor de bevoorrading met munitie -van de al gereduceerde Russische wapendepots - problematisch werd.[241]
Rusland verplaatste veel troepen en materieel van de Donbas naar het zuidelijk bezette gebied om het dreigende Oekraïense tegenoffensief tegen te houden.[242] Het Oekraïense tegenoffensief maakte gestaag terreinwinst aan het front.[243] De gedeeltelijke terugtrekking van de Russische troepen in het oosten, bood mogelijkheden voor lokale Oekraïense tegenoffensieven.[244] De families van de Russische bezetters ontvluchtten de stad Cherson, omdat het daar te onveilig werd.[245] De Verenigde Staten pasten hun wapenleveringen aan om het tegenoffensief te steunen. Zo werden er voertuigen geleverd die gebieden konden ontmijnen en werden er antiradar-raketten geleverd die luchtafweer en gerichte tegenartillerie konden uitschakelen.[246] Tevens werden Oekraïense troepen in het buitenland (vooral in het VK) opgeleid in offensieve tactieken.
Op 29 augustus 2022 begon het Oekraïense leger het grote tegenoffensief met een brede aanval op vrijwel de hele Russische frontlinie in het zuiden, ten westen van de rivier de Dnjepr.[247]De Russen hadden weliswaar nog voldoende artillerie, maar onvoldoende mankracht om tegelijkertijd alle fronten te bemannen.[248] Op 1 september beweerde het Oekraïense leger Stanislav en Snihoerivka in de oblast Mykolajiv te hebben heroverd, wat werd bevestigd door lokale bronnen.[249] Op 4 september kondigde president Zelensky de herovering van twee niet nader genoemde dorpen in de oblast Cherson en een in de oblast Donetsk aan. De Oekraïense autoriteiten gaven een foto vrij waarop te zien was dat Oekraïense soldaten de Oekraïense vlag hesen in Vysokopillia.[250][251] Volgens westerse analisten waren er ongeveer twintigduizend Russische troepen in het gebied aanwezig. Volgens Oleksi Arestovytsj, een adviseur van de Oekraïense president, was het hoofddoel van het offensief niet om terreinwinst te halen, maar de Russische strijdkrachten aan de frontlinie te verzwakken en tegelijkertijd de Russische logistiek te ontregelen door commandoposten achter het front aan te vallen met artillerie en Himar-raketten;[252] een strategie tegen een overmacht die ook succesvol werd gebruikt bij de Russische opmars naar Kiev.[253][254] Op 6 september 2022 startte het Oekraïense leger een tweede offensief in de regio Charkov, waar het snel doorbrak. Ondertussen gingen de Oekraïense aanvallen langs de zuidelijke frontlinie door, hoewel berichten over territoriale veranderingen grotendeels oncontroleerbaar waren.[255]
Het Russische leger begon op 20 oktober 2022 met de strategische terugtrekking vanuit de rechteroever van de Dnjepr.[256] De bezettingsoverheid was de evacuatie van Russische geïmporteerde specialisten, collaborateurs en het bankwezen aan het voorbereiden. Inwoners uit de stad Cherson werden geëvacueerd (volgens Oekraïne gedeporteerd) in verband met hun veiligheid en om het de Russen gemakkelijker te maken om de stad te verdedigen. De Russische bezettingsadministratie in Beryslav en de humanitaire hulp in de stad Cherson functioneerden niet meer. Volgens Oekraïense functionarissen wilden de Russen tijdens een valsevlagoperatie de Kachovka-stuwdam aan de Dnjepr opblazen.[257]
Op 22 oktober 2022 gaf de bezettingsoverheid het bevel aan alle burgers van Cherson om de stad te evacueren.[258] Op 9 november 2022 kregen de Russische troepen het bevel om zich terug te trekken van de rechteroever van de Dnjepr bij Cherson. Volgens de Russische bevelhebber Sergej Soerovikin kon de stad niet meer volledig worden bevoorraad en functioneren.[259] Russische militaire verslaggevers meldden de terugtrekking van de Russische troepen uit Cherson. Op 10 november 2022 meldde het Oekraïense leger dat het Chersonfront gemiddeld 7 kilometer was opgeschoven. De terreinwinst was 260 km² en er waren 12 dorpen bevrijd.[260] De terugtrekkende Russische troepen bliezen meerdere bruggen op om hun terugtrekking veilig te stellen.[261] De teruggetrokken Russische troepen, werden ingezet om troepen te versterken in Marioepol, het offensief op het Donbasfront en de verdediging van Oblast Loehansk.[262]
Tegenoffensief in het noordoosten van Oekraïne
Zie Oekraïens tegenoffensief in Noordoost-Oekraïne 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Het Oekraïense leger voerde begin september een verrassingsaanval uit ten zuidoosten van Charkov in het noordoosten van Oekraïne, waar de Russische troepen in de weken daarvoor in het kader van een hergroepering uitgedund waren. Als eerste omsingelden de Oekraïense troepen de door de Russen bezette stad Balaklija[263][264] en op 8 september 2022 werd de stad heroverd.[265] Het oorspronkelijke doel van het Oekraïense offensief zou Koepjansk zijn geweest, een strategisch belangrijk Russisch bevoorradingsknooppunt. Op 8 september 2022 verklaarde president Zelensky in een videoboodschap dat er vanaf 1 september 1000 km² land en twintig dorpen waren heroverd. President Poetin bleef volhouden dat alles volgens Russisch plan verliep en dat Rusland "niets had verloren en ook niets zou verliezen".[266]
Oekraïense tanks rukten in hoog tempo op in het noordoosten. Russische eenheden vluchtten en de noordelijk gelegen steden Izjoem en Koepjansk werden heroverd. Het Russische leger trok zich grotendeels terug tot de oostkant van de Oskol; moerassen en een lang stuwmeer vormden een natuurlijke barrière. Lawrence Freedman, een Britse oorlogsexpert, noemde het Oekraïense succes een ontwikkeling van 'historisch belang'. Volgens hem werd de Oekraïense verrassingsaanval in het noorden pas ingezet toen de Oekraïense legertop zag dat Rusland zijn troepen verplaatste naar het zuiden, waar het Oekraïense tegenoffensief in Zuid-Oekraïne in de regio Cherson plaatsvond.[267]
Op 9 september 2022 werd de Russische luitenant-generaal Andrei Sytsjevoi gevangengenomen door Oekraïense soldaten. Het was de hoogste Russische officier die sinds de Tweede Wereldoorlog gevangen werd genomen.[268] Op 10 september 2022 heroverde het Oekraïense leger Bilohorivka, gelegen in de oblast Loehansk. Hiermee stond deze oblast niet meer onder volledige Russische controle.[269] Het Oekraïense leger hees op 10 september 2022 de vlag in de noordelijke steden Balaklija en Izjoem, waar de Russen waren teruggedrongen.[270]
Op 11 september 2022 hadden de Oekraïners een bres van 70 km in oostelijke richting geslagen en in vijf dagen tijd 3.000 km² land teruggewonnen.[271] Dit was meer dan de Russische troepen van april tot september 2022 van de Oekraïeners veroverd hadden. Rond de stad Charkov trokken de Russen zich terug tot de internationale grens. Ze waren alleen nog aanwezig ten oosten van de Oskol, waar gepoogd werd een nieuwe verdedigingslijn op te bouwen.[272] Maar ook verder oostwaarts in Svatove, in de oblast Loehansk, vluchtte het Russische leger en liet de lokale militia alleen achter.[273] Bij de chaotische terugtrekking verloren de Russen veel militair materieel en munitie, waarvan een groot deel door het Oekraïense leger kon worden hergebruikt.[274][275]
Eind september 2022 waren de Oekraïners ter hoogte van Izjoem verder oostwaarts opgetrokken, voorbij de Oskol, tot Nove en Katerynivka. Tevens werd het gebied ten noordwesten van de stad Lyman heroverd. De inname van deze stad was voorlopig het lokale hoofddoel van het Oekraïense leger. Ook op andere plekken zoals bij Koepjansk verschoof het front oostwaarts, voorbij de Oskol, tot Petropavlivka.[276][277]
Op 1 oktober 2022 werd de strategisch belangrijke stad Lyman heroverd.[278] Ongeveer vijfduizend Russische militairen werden omsingeld. Het Russische leger stuurde geen versterkingen naar het noordoostelijke front (Charkov, Donbas), maar leek prioriteit te geven aan het versterken van het zuidelijk front (Cherson, Zaporizja). Tevens was er een mislukte Russische grondaanval gestart bij Kozatsja Lopan, in de oblast Charkov, wat erop wees dat Poetin zijn ambitie om deze regio te veroveren nog niet had opgegeven.[279]
Eind september / begin oktober 2022 bouwde Rusland aan de 'Wagner-linie', in de oblast Loehansk. Deze tweede verdedigingslinie liep van Svitlodarsk naar het noorden en volgde daarna de zuidelijke oever van de Severski Donets tot aan de Russische grens.[280]
Russisch winteroffensief (12 november 2022 - juni 2023)
Eind oktober 2022 maakte het Oekraïens offensief nauwelijks meer terreinvorderingen tegen het ingegraven Russisch leger en vanaf midden november 2022 voerde het Russisch leger meer aanvalsacties uit om de verloren gebieden te heroveren. De nieuw gerekruteerde troepen versterkten het Russisch leger en boden de mogelijkheid om in het offensief te gaan. Op 11 november 2022 was de evacuatie van het Russisch leger uit Cherson naar de linkeroever van de Dnjepr voltooid. Er waren weinig troepen nodig om de nieuwe frontlijn te verdedigen en zo konden de meeste geëvacueerde Russische troepen elders ingezet worden. Het hoofddoel van het Russische winteroffensief was het veroveren van Bachmoet[281] en een doorbraak te forceren door de Oekraïense verdedigingslinies in de Donbas, voordat het Oekraïens leger de geleverde westerse tanks en artillerie effectief kon inzetten voor een offensief. Andere speerpunten in het Russisch offensief waren Soledar en Voehledar. De Russen boekten terreinwinst en veroverden Bachmoet grotendeels ten koste van zeer grote verliezen aan soldaten en materieel.
Op 1 februari 2023 meldde een woordvoerder van de Oekraïense militaire inlichtingendienst dat Poetin de verovering zou hebben bevolen van de gehele oblasten Donetsk en Loehansk tegen maart 2023. Hiervoor werden extra troepen en materieel ingezet in het oosten van Oekraïne. In de oblast Loehansk werden mobiele internetdiensten stilgelegd (vanaf 2 februari in het in 2022 bezette gebied en vanaf 11 februari 2023 zouden ze in heel Loehansk worden stilgelegd), om zo het doorgeven van inlichtingen over de concentraties en inzet van Russische troepen te verhinderen. Volgens het Oekraïense ministerie van Defensie zou Rusland nog meer soldaten gemobiliseerd hebben dan volgens de officiële mobilisatiecijfers.
Vanaf eind januari / begin februari 2023 was er weer een intensivering van het Russische offensief in het oosten van Oekraïne.[282]
Bachmoet en Soledar
Zie Slag om Bachmoet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De stad Bachmoet werd eind 2022 / begin 2023 het doel van een hevig Russisch militair offensief.
Het offensief werd uitgevoerd door de Wagnergroep, die het gebruikte voor een prestige- en machtsstrijd binnen Rusland. In het najaar van 2022 was dit het enige front waar Rusland in het offensief was, omdat het hoe dan ook een succes wilde claimen na alle tegenslagen. Toen de inname van Bachmoet niet lukte, werd het offensief meer geconcentreerd op de nabijgelegen stad Soledar,[283] waarvan de inname op 13 januari 2023 door Rusland werd geclaimd.[284] Bij het offensief werden vooral aan Russische zijde grote verliezen geleden. In de media werd gesproken over Russische soldaten die als 'kanonnenvoer' werden gebruikt.[285][286]
Volgens een Oekraïense legerleider werden de soldaten van de Wagnergroep in Bachmoet eind januari 2023 vervangen door Russische paratroepen, vanwege de zware verliezen die de Wagnergroep had geleden.[287]
Op 6 maart 2023 maakte president Zelensky bekend dat het Oekraïense leger Bachmoet zou blijven verdedigen. Russische eenheden van de Wagnergroep hadden de stad van drie kanten omsingeld en veroverden stukje bij beetje terrein, ten koste van enorme verliezen aan manschappen. Ook aan Oekraïense kant werden zware verliezen geleden. De slecht getrainde Russische ex-gevangenen waren de afgelopen maanden bij duizenden gesneuveld, waardoor de Wagnergroep steeds meer elite-eenheden in moest zetten. Omdat de Oekraïense soldaten in het voordeel waren tijdens deze defensieve stadsoorlog, bood dit volgens ISW de kans om de beste troepen van Wagner te decimeren.[288]
Op 9 april 2023 veranderden de Russen van strategie, nadat huurlingen van de Wagnergroep volledig uitgeput en gedecimeerd waren. Het Oekraïense leger had nog altijd controle over het westelijke deel van het stadje, wat strategisch van weinig waarde is voor Oekraïne, maar vooral van belang was voor het moreel van het Russische Leger. Het Russische leger probeerde met lucht- en artillerieaanvallen alles te vernietigen wat nog van waarde was in de al zwaar beschadigde stad volgens de 'tactiek van de verschroeide aarde'.[289]
Op 4 mei 2023 liet de huurlingenleider van de Wagnergroep, Jevgeni Prigozjin, in een videoboodschap aan opperbevelhebber Gerasimov en minister van Defensie Sjojgoe weten dat hij zijn Wagnergroep terug zou trekken uit Bachmoet als er niet snel munitie zou worden geleverd. De Wagnergroep zou nagenoeg zonder munitie zitten en door Oekraïense strijdkrachten worden gedecimeerd.[290]
Op 20 mei 2023 claimde Prigozjin de volledige verovering van Bachmoet. Volgens het Kremlin feliciteerde president Poetin de Wagnergroep en andere bij de operatie betrokken Russische eenheden. Van Oekraïense zijde ontkende men de claim. De Oekraïense militairen zouden nog niet alle gebouwen en straten in de stad hebben verlaten.[291]
Slag om Voehledar
In de nacht van 24 januari 2023 begon een grote Russische aanval op het strategisch gelegen mijnstadje Voehledar, op het kruispunt van het oostelijke en het zuidelijke front. Op 25 januari hadden Oekraïense troepen de eerste verdedigingslinie nabij de stad verloren en zich terugtrokken in de stad.[292][293] De belegering van Voehledar werd gezien als het begin van het Russische lenteoffensief.
In de buurt van Voehledar lag de enige spoorlijn die de Donbas verbond met Marioepol, Melitopol en de Krim. Oekraïense troepen gebruikten hun posities in en rond Voehledar om aanvallen uit te voeren op het belangrijkste spoorwegknooppunt van de regio en vormden een bedreiging voor de bevoorrading van de Russische troepen. De treinverbinding was voor Rusland essentieel om zwaar materieel en grote troepenformaties te kunnen verplaatsen over het slagveld, van Rusland naar Zuid-Oekraïne.
Op 27 januari 2023 bombardeerden Russische troepen Voehledar met een TOS-1 thermobarische bom.[294] In de daaropvolgende dagen leden Russische troepen zware verliezen tijdens de slag.[295]
In de tweede week van februari 2023 werd opnieuw een Russisch offensief ingezet tegen de Oekraïense verdedigingslinie. Op 8 februari 2023 mislukte een offensief van tanks, infanteriegevechtsvoertuigen (IFV's) en infanterie, waarbij de Russische 155ste marine-infanterie, bestaande uit 5.000 militairen, zo goed als volledig van de kaart werd geveegd, alsook 130 militaire voertuigen, waaronder 30 tanks.[296][297] Generaal Roestam Moeradov, Russisch commandant van het oostelijke militaire district en van het Voehledar-offensief, kwam onder vuur te liggen omdat hij het doel niet had bereikt.[298][299][300][301]
Eind februari 2023 hadden de Russische troepen zoveel tanks en voertuigen verloren dat ze overgingen op infanterieaanvallen op de stad.[302] Veel Oekraïense tegenaanvallen werden uitgevoerd door de Russische voertuigen in een hinderlaag te lokken met behulp van drones of te wachten tot de tanks binnen het bereik van Oekraïense antitankraketten waren.[302]
Op 7 maart 2023 werd bekend dat leiders van de 155ste tankbrigade weigerden om nog langer de bevelen vanuit het Kremlin uit te voeren. In de inmiddels drie weken durende slag om Voehledar zouden verdere pogingen om het stadje in te nemen volgens de tankleiders uitlopen op een complete zelfmoord. Volgens Oekraïense functionarissen woedde bij Voehledar het grootste tankgevecht sinds het begin van de invasie, met rampzalige verliezen voor de Russische strijdkrachten tot gevolg.[303]
Oekraïens tegenoffensief (juni 2023 - november 2023)
Zie Oekraïens tegenoffensief 2023 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Na de winter van 2022/23 werd een Oekraïens lenteoffensief verwacht, dat uitbleef door de slechte weersomstandigheden in het voorjaar, een tekort aan munitie, verlate leveringen van westers militair materieel, zoals Leopard 2-tanks, en de tijdrovende opleidingen van Oekraïense militairen. Zo duurden de Arms Warfare (CAW)-trainingen voor commandanten, waarbij alle aspecten van oorlogsvoering op elkaar afgestemd moeten worden, langer dan verwacht. Ondertussen bouwden de Russen uitgebreide verdedigingslinies langs heel het front ter voorbereiding van het verwachte Oekraïens offensief. Eind mei verschenen de eerste tekenen van de voorbereidingen van het Oekraïense tegenoffensief. De Russische grensstad Belgorod werd bestookt met drones. Het Russisch Vrijwilligerskorps, bestaande uit paramilitairen die tegen het Kremlin vechten, veroverde dorpen in de buurt van de grensstad. Rusland werd gedwongen een deel van zijn troepen vanuit de frontlinies richting Belgorod te sturen. Op 4 juni 2023 voerden Oekraïense troepen een grootschalige aanval uit ten zuiden van Donetsk, waaronder de omgeving van Bachmoet.[304]
Begin offensief
Later die week ging het Oekraïense tegenoffensief echt van start. Grote colonnes met onder meer Leopard 2-tanks verschenen op het strijdtoneel voor een grondoffensief op drie fronten. Op 9 juni concentreerden de gevechten zich ten zuiden van Velyka Novosilka nabij Bachmoet.[305] Het Oekraïense leger boekte tijdens twee weken gevechten terreinwinsten[306], maar forceerde geen doorbraak en de Oekraïense troepen kwamen nog niet in de buurt van de grote Russische verdedigingslinies. Volgens de westerse militaire experten had Oekraïne nog niet alle aanvalstroepen ingezet en moest het grote offensief nog komen. In deze fase van het offensief is terreinwinst niet het belangrijkste doel, maar het reduceren van de slagkracht van het Russische leger, door het verlies van soldaten, uitrusting en de uitputting.[307] Na twee weken van gevechten nam het Oekraïense leger tijdelijk gas terug om de tactieken en gevechtservaring te evalueren.[308]
Volgens Oleksii Hromov, plaatsvervangend hoofd van het Oekraïense leger, had Oekraïne op 5 juli 160 km² terrein heroverd en waren er in totaal negen plaatsen bevrijd.[309] De opmars werd echter belemmerd door de vele mijnenvelden en andere obstakels die opgeruimd moesten worden. De Oekraïense legerleiding meldde dat de vernietiging van de Russische manschappen, uitrusting, voorraden, luchtverdedigingssystemen en het uitputten van het Russische leger belangrijker waren dan terreinwinsten in deze fase van het offensief.[310] Westerse militaire analisten concludeerden dat deze Oekraïense strategie van langzaam en voorzichtig te voet optrekken leidde tot veel meer verliezen aan Russische dan aan Oekraïense zijde.[311]
Opstand Wagnergroep
Zie Opstand van de Wagnergroep voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Op zaterdagochtend 24 juni 2023 bezetten huurlingen van de Wagnergroep in korte tijd de Zuid-Russische stad Rostov aan de Don. De reden hiervoor was volgens Jevgeni Prigozjin, eigenaar en leider van de Wagnergroep, het aanvallen van het Russische leger van kampementen van de Wagnergroep op vrijdagavond 23 juni 2023. Vervolgens trokken er aan het einde van de ochtend Wagnertroepen richting Moskou. Tegen het einde van de middag waren de Wagner-huurlingen Moskou tot op 200 kilometer genaderd. Deze zogenoemde "Wagner-opstand" kwam snel weer ten einde toen 's avonds bekend werd gemaakt dat het Kremlin en Prigozjin via bemiddeling van de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko een overeenkomst hadden gesloten. Prigozjin, die tot dan toe oorlogstaal jegens de Russische legerleiding had gebezigd, gaf die avond aan dat hij een bloedbad met Russische soldaten wilde voorkomen en daarom zijn huurlingen terugtrok.[312][313]
Tweede aanval op Krimbrug (juli 2023)
Zie ook Krimbrug#Tweede beschadiging door explosie (juli 2023)Op 17 juli werd er door middel van een onbemand vaartuig opnieuw een aanval uitgevoerd op de voor Rusland strategisch belangrijke Krimbrug, die hierdoor zwaar werd beschadigd. Twee van de vier rijbanen werden onbruikbaar, waardoor de capaciteit van de brug werd gehalveerd. Ook zouden er twee doden zijn gevallen, Van Oekraïense zijde kwam men er al snel na de aanval openlijk voor uit dat ze de brug hadden aangevallen.[314] De aanval werd als een strategische tegenvaller voor Rusland gezien.
President Poetin zwoer dezelfde dag nog wraak.[315] Na de Oekraïense aanval op de Krimbrug voerde het Russische leger bij wijze van vergelding, zoals het Kremlin zelf verkondigde, meerdere dagen achter elkaar zware aanvallen uit op de haven van Odessa. Daarbij werd onder meer een belangrijke graanopslagplaats geraakt en zou er belangrijke infrastructuur, nodig voor de verwerking van graan, zijn verwoest. Ook de havenstad Mykolajiv werd aangevallen.[316]
Rusland kondigde op 17 juli 2023 aan eenzijdig uit het Graanakkoord te zijn gestapt. De Russische verklaring luidde dat de veiligheid van de schepen niet langer gegarandeerd werden en dat 'het Westen' zich niet hield aan de voorwaarden die in het akkoord opgesteld stonden. Daardoor werd het voor Oekraïne een stuk moeilijker om de graanreserves naar andere landen te exporteren.[317]
Aanval op de verkeersverbindingen tussen de Krim en het Oekraïense vasteland
Op 29 juli 2023 werd de Tsjonjarbrug, een strategische spoorverbinding in door Rusland geannexeerd gebied, tussen de Krim en het vasteland, beschadigd door een Oekraïense luchtaanval.[318] Op 6 augustus 2023 werden ook de Tsjonjarverkeersbrug en de Henitsjeskbrug beschadigd door een Oekraïense luchtaanval. Het Russische leger werd zo gedwongen om alle bevoorradingslijnen tussen de bezette Krim en de bezette oblast Cherson westwaarts te verleggen, naar de enige wegverbinding die overbleef.[319]
Oekraïense zomeroffensief 2023
In het midden van augustus in de oblast Donetsk kregen Oekraïense eenheden het dorp Oerozjaine onder controle. Er werd hevige strijd geleverd ten zuiden van Oerozjaine en het twee weken eerder heroverde Staromajorsk. De Oekraïense viceminister van Defensie, Hanna Maljar, bevestigde dat er Oekraïense troepen actief waren op de door Rusland bezette oever van de Dnjepr in de regio Cherson. In de regio's Charkiv en Donetsk, vonden rondom Koepjansk en Lyman, zware gevechten plaats.[320]
Zomeroffensief zuidfront
Aan het zuidfront hadden Oekraïense troepen de eerste Russische verdedigingslinies doorbroken bij het dorpje Robotyne en verder richting het dorp Novoprokopivka. Daar stuitten zij op dichte mijnenvelden en open velden zonder enige dekking. De Oekraïense strategie was om zoveel mogelijk Russische artillerie uit te schakelen, zodat de ontmijners de gelegenheid kregen om voortgang te maken.[321] Begin september 2023 vergrootte Oekraïense troepen de doorbraak bij de eerste Russische verdedigingslinies om een veilige doorgang te verlenen aan het Oekraïens leger om verder door te stoten. De Russische troepen probeerden legereenheden vanuit andere plaatsen aan het front te verplaatsen naar de bedreigde doorbraak. Dit was lastig omdat veel Russische troepen nodig waren om Bachmoet en omgeving te verdedigen.[322] De verwachting van het Oekraïens leger en westerse analisten was dat de tweede en derde Russische verdedigingslinies minder goed verdedigd zouden zijn en dat de Russische lokale legereenheden verzwakt zouden zijn.[323][324]
Aan het zuidfront werden in augustus en september 2023 zware gevechten gevoerd bij het doorbraakgebied rond Robotyne en Verbove.[325][326] De wig werd stelselmatig uitgebreid. De terreinwinsten in oktober 2023 waren marginaal, maar er werden grote verliezen aangebracht aan het ongeveer 400.000 man sterk Russisch leger. In enkele weken tijd werden elke dag 20 tot 40 stuks artillerie en vijfhonderd tot duizend militairen uitgeschakeld.[327] Op andere plekken aan het zuidfront waren er na de initiële Oekraïense aanvallen en veroveringen in juni[328], juli[329] en augustus 2023 geen grootschalige gevechten. Een van de grootste veroverde gebieden waar de gevechten geluwd waren, was de Russische Vremivka-salliant[330], ten zuiden van Velyka Novosilka, waar het Russisch front gemiddeld 5 tot 9 kilometer was teruggedrongen over ongeveer 30 kilometer.[331]
Front bij Bachmoet
Volgens analisten van het ISW boekten Oekraïense troepen in de week van 14 augustus 2023 vooruitgang in de herovering van grondgebied rondom de door Rusland gecontroleerde stad Bachmoet in het oosten van het land. Sinds het begin van het tegenoffensief had Oekraïne rondom Bachmoet ongeveer 40 km² heroverd. Ook in de regio's Charkiv en Donetsk, vonden rondom Koepjansk en Lyman, zware gevechten plaats. Ten zuiden van Bachmoet werden dorpen Kdishchiivka en Andriivka veroverd. Vlak ten oosten van deze plaatsen was er spoorlijn op een hoog talud, dat een lastige barrière was voor de Oekraïense strijdkrachten. Bij Russische tegenaanvallen kwamen de Oekraïense troepen die de spoorlijn overgestoken waren knel te zitten. Desondanks was het de Oekraïners toch gelukt om een bruggenhoofd te vestigen aan de andere kant van de spoorlijn en verder oostwaarts op te rukken.[332][333]
Inzet langeafstandsraketten door Oekraïne
Op 17 oktober 2023 heeft Oekraïne voor het eerst een nieuw geleverde soort Amerikaanse langeafstandsraketten ingezet tegen Rusland. Met de wapens zouden negen Russische helikopters zijn vernietigd op vliegvelden die door Rusland zijn bezet. De Verenigde Staten hadden een paar dagen eerder heimelijk een klein aantal van de raketten, zogeheten ATACMS, naar Oekraïne verzonden om de slagkracht van de Oekraïners een boost te geven tijdens zijn tegenoffensief.[334] Rusland reageerde woedend en noemde de levering van de wapens een 'ernstige fout' van de Amerikanen.[335] De ATACMS-raketten zouden zijn uitgerust met clusterminutie. Naast de negen helikopters zouden verscheidende Russische soldaten zijn omgekomen en Russische luchtdoelinstallaties en een munitiedepot zijn geraakt.[336]
Oekraïense troepen steken rivier Dnjepr over nabij Cherson
Op 20 oktober 2023 werd bekend dat Oekraïense troepen ten zuiden van de stad Cherson de rivier ten oosten van de Antonivsky-brug de rivier Dnjepr waren overgestoken, naar door Russische troepen bezet gebied. Twee sabotage- en verkenningsgroepen van Oekraïense marine-infanterie zouden tot twee kilometer landinwaarts zijn getrokken en het dorpje Krynky hebben teruggenomen. De berichten over het Oekraïense militaire optreden werden opgevat als signaal dat Oekraïne bezig was een grotere aanval in dit gebied voor te bereiden.[337]
Russisch winteroffensief (oktober 2023-heden)
Russisch tegenoffensief rond Avdijivka (oktober-november 2023)
Op 10 oktober 2023 startte het Russische leger een groot offensief rond Avdijivka in de Oost-Oekraïense oblast Donetsk, in een poging deze stad te omsingelen.[338] De Russische strijdkrachten maakten bij het offensief gebruik van de luchtmacht, geleidebommen en veel gepantserde voertuigen. In drie dagen tijd hadden zij circa 4,5 km² veroverd rond Avdijivka. Oekraïense functionarissen zeiden dat Rusland in die tijd bijna 3.000 militairen en ruim honderd tanks had verloren. De Russen probeerden de zwaar verdedigde saillant al langer te veroveren; Avdijivka lag grotendeels in puin en van de 35.000 inwoners (volkstelling 2014) was vrijwel niemand meer over.[339] Volgens westerse militaire experts stonden de kleine Russische terreinwinsten in oktober 2023 in geen verhouding tot de zware militaire verliezen aan Russische zijde.[327]
In november 2023 gaf de Oekraïense stafchef, Valerij Zaloezjny, te kennen dat de oorlog in een impasse verkeerde.[340] In zijn essay over moderne oorlogvoering schreef hij: “Technologie is de sleutel nu de oorlog een stellingenoorlog wordt”.[341]
Eind november 2023 viel er streng winterweer in, waardoor de frontgevechten grotendeels stil kwamen te liggen. Met name de Oekraïense militairen hadden last van de winterse omstandigheden. De laaghangende bewolking boven het slagveld belemmerde het gebruik van drones. De Russen bleven rond Avdijivka onverminderd hard doorvechten en wisten geleidelijk aan terrein te winnen in een poging het te omsingelen. Dit ging volgens de Oekraïense legerleiding ten koste van vele slachtoffers aan Russische zijde. In de laatste week van november werd gesproken van wel duizend gesneuvelde Russische soldaten per dag. Aangenomen werd dat ook aan Oekraïense zijde veel soldaten waren gesneuveld.[342]
Inname Marjinka door Rusland (december 2023)
Op 28 december 2023 maakte men van Oekraïense zijde bekend dat het Russische leger het strategisch belangrijk gelegen dorp Marjinka in de oblast Donetsk, had ingenomen. Dit dorp, dat op zo’n dertig kilometer ten westen van de stad Donetsk ligt, was een belangrijk onderdeel van de Oekraïense verdedigingslinie tegen het Russische offensief. BBC News noemde de inname "het eerste grote militaire succes voor Rusland sinds de verovering van Bachmoet in mei". Poetin reageerde op het nieuws door te stellen dat Rusland nu de mogelijkheid zou hebben om een groter operationeel gebied in te nemen.[343]
Russische troepen steeds dichter bij het centrum van Avdijivka (februari 2024)
Na maandenlange Russische bombardementen en honderden Russische aanvalsgolven, was er op 15 februari 2024 vrijwel niets meer over van Avdijivka. Door de langzame omsingeling door Russische troepen en gebrek aan munitie, waren de opties van de Oekraïense troepen uitgeput. De Industrieweg, de belangrijke route van en naar Avdijivka, zou zijn afgesneden door Russische troepen. Kleinere wegen lagen volgens een andere bron "volledig onder vuur van de vijand", waardoor "het binnenkomen en verlaten van de stad een loterij was". Avdijivka was volgens hen op dat moment "de ergste hel op aarde".[344] Op 19 februari 2024 maakte Rusland bekend dat het Avdijivka volledig had ingenomen na terugtrekking van de Oekraïense troepen. De Oekraïense opperbevelhebber Oleksandr Syrsky had hiertoe besloten om omsingeling van zijn troepen te voorkomen en het leven en de gezondheid van zijn soldaten te behouden, de situatie te stabiliseren en troepen te verplaatsen naar gunstigere verdedigingslinies.[345]
Uitputtingsoorlog
Sedert eind 2023 was de oorlog volgens waarnemers een uitputtingsoorlog geworden.[346] Een rapport uit 2024 van de Royal United Services Institute (RUSI), een Britse militaire denktank, bevestigde dit.[347]
Raketaanvallen en luchtoorlog
Voorafgaand aan het begin van de Russische invasie had de Oekraïense luchtmacht zich goed voorbereid op de dreigende aanval. Hierbij werden de vliegtuigen verplaatst van de vliegbases en faciliteiten naar grotere wegen en andere harde oppervlakten die gebruik konden worden voor het landen en opstijgen. Daar werden de vliegtuigen verdekt opgesteld. De Russische rakettenaanvallen op de Oekraïense vliegbasissen op de eerste dag van de invasie vernietigden weinig belangrijke doelen, daar deze basissen reeds ontruimd en verlaten waren. Van de 125 Oekraïense gevechtsvliegtuigen werd er maar één vernietigd op een luchtmachtbasis.[348]
Russische troepen vielen op 24 februari 2022, de allereerste dag van de invasie, de luchtmachtbasis Tsjoehoejiv aan, waar Bayraktar TB2-drones waren gehuisvest.[349] Deze aanval veroorzaakte schade aan opslagplaatsen en infrastructuur voor brandstof.[350]
Op 25 februari 2022 vielen Oekraïense strijdkrachten de vliegbasis Millerovo aan met OTR-21 Tochka-raketten. Volgens Oekraïense functionarissen werden hierdoor meerdere vliegtuigen van de Russische luchtmacht vernietigd en zou ook de vliegbasis in brand zijn gestoken.[351][352]
Op 27 februari 2022 werd bekend dat Rusland 9K720 Iskander-raketsystemen had gebruikt vanuit Wit-Rusland om de civiele luchthaven van Zjytomyr aan te vallen.[353][354] Rusland verloor op 5 maart 2022 verschillende vliegtuigen, waaronder een Soe-30SM Flanker, twee Soe-34 Fullbacks, twee Soe-25 Frogfoots, twee Mi-24/Mi-35 Hind, twee Mi-8 Hip-helikopters en een onbemand Orlan-vliegtuig.[355] Op 6 maart 2022 meldden de Oekraïense strijdkrachten dat er sinds het begin van de oorlog 88 Russische vliegtuigen waren vernietigd.[356][355] Een anonieme hoge Amerikaanse defensiefunctionaris vertelde echter op 7 maart 2022 aan Reuters dat Rusland nog steeds de 'overgrote meerderheid' van zijn straaljagers en helikopters die in de buurt van Oekraïne waren verzameld, beschikbaar had om te vliegen. Na de eerste maand van de invasie had Rusland volgens een Britse militaire waarnemer zeker 15 vliegtuigen met vaste vleugels en 35 helikopters verloren, maar het daadwerkelijke aantal was hoger. Op 11 maart 2022 beweerden Amerikaanse functionarissen dat Rusland tot 200 vluchten per dag lanceerden, waarvan de meeste vliegtuigen in het Russische luchtruim bleven.[357]
Op 13 maart 2022 voerden Russische troepen meerdere kruisraketaanvallen uit op een militaire trainingsfaciliteit in Javoriv, in de oblast Lviv, dicht bij de Poolse grens. De lokale gouverneur, Maksym Kozytsky, meldde dat er bij de aanslagen minstens 35 doden waren gevallen. Volgens deskundigen nam Rusland hiermee een groot risico, aangezien de basis vlak bij de Poolse grens lag.[358] Op 18 maart 2022 breidden de Russen de aanval uit naar Lviv. Oekraïense militaire functionarissen meldden dat de Russische kruisraketten hoogstwaarschijnlijk door gevechtsvliegtuigen boven de Zwarte Zee waren afgevuurd.[359] Op 26 maart 2022 belandden er vijf raketten in de stad Lviv, waarbij onder meer een brandstofopslagplaats werd geraakt. Voor zover bekend vielen er vijf gewonden. Het was voor het eerst sinds het begin van de oorlog dat er binnen de stadsgrenzen van Lviv raketten insloegen. De stad was tot dan toe relatief veilig.[360] Op 18 april 2022 vielen er bij een nieuwe Russische raketaanval op Lviv minstens zeven doden. Volgens Oekraïense autoriteiten kwamen de raketten terecht op militaire doelwitten en een autogarage. Volgens een Russische verklaring ging het om Oekraïense wapen- en munitiedepots.[361]
Op 19 maart 2022 meldde het Russische ministerie van Defensie dat Rusland hypersonische Kh-47M2 Kinzhal-raketten had ingezet tegen militaire doelwitten in de westelijke regio Ivano-Frankivsk.[362] De Nederlandse defensie-expert Patrick Bolder twijfelde aan de waarheid van dit bericht.[363] Amerikaanse defensiefunctionarissen meldden dat Rusland op 16 mei langeafstandsraketten hadden afgevuurd op een militaire trainingsfaciliteit in de buurt van Lviv.[364] Op 25 april 2022 viel Rusland vijf treinstations in het westen en midden van Oekraïne aan, onder meer in de steden Zjmerynka en Kozjatyn in de regio Vinnytsja, waarbij meerdere doden en gewonden vielen. Volgens de plaatselijke gouverneur was het doel van de aanvallen het verlammen van kritieke infrastructuur.[365][366]
De Russische luchtmacht speelde een veel kleinere rol in de gevechten dan analisten aanvankelijk hadden voorspeld. De verwachting was dat de talrijkere en beter gefinancierde Russische luchtmacht er snel in zou slagen om de Oekraïense luchtmacht en luchtverdediging te onderdrukken en vervolgens het Russische leger van nabij te ondersteunen. In de eerste twee weken van de invasie speelde de Russische luchtmacht echter een minimale rol, terwijl de Oekraïense luchtmacht en luchtverdediging effectief bleven. Het falen van de Russische luchtmacht werd door The Economist toegeschreven aan het onvermogen van Rusland om de middellangeafstandsraketten van Oekraïne te onderdrukken; het gebrek aan precisiegeleide munitie, samen met Oekraïense luchtdoelraketten die Russische vliegtuigen dwongen laag te vliegen, waardoor ze kwetsbaar werden voor Stinger-raketten; en een gebrek aan training en vlieguren van Russische piloten, waardoor ze onervaren waren voor de laag-bij-de-grondse ondersteuningsmissies, typerend voor moderne luchtmachten.[367]
Op 5 mei 2022 meldde het tijdschrift Forbes dat de Russische strijdkrachten door waren gegaan met luchtaanvallen en 'doorgingen met het sturen van Soe-24- en Soe-25-aanvalsvliegtuigen om boomtop-niveau-bombardementen uit te voeren gericht op Oekraïense posities.'[368]
Op 26 juni 2022 werd de wijk Sjevtsjenkivsky in Kiev getroffen door een Russische raketaanval, nadat het in de voorgaande weken betrekkelijk rustig was geweest in de Oekraïense hoofdstad. Er vielen zeker één dode en meerdere gewonden. Vermoed werd dat Rusland een signaal wilde afgeven aan de landen die diezelfde dag voor een G7-top in Duitsland bijeen waren.[369] Volgens een verklaring van het Russische ministerie van Defensie was een wapenfabriek het echte doelwit van de aanval en zou het aan een Oekraïense luchtafweerraket hebben gelegen dat er een woonwijk was geraakt.[370]
Hernieuwde Russische luchtaanvallen vanaf 9 oktober 2022
Op 9 oktober 2022 kwamen zeker 17 mensen om bij een Russische raketaanval op een flatgebouw in Zaporizja.[371] Rusland dreigde inmiddels met vergeldingsacties tegen Oekraïne voor de verwoestende explosie op de Krimbrug op 8 oktober 2022, waarvoor de Oekraïense geheime dienst door Rusland verantwoordelijk werd gehouden.[372] Op 10 oktober 2022 werd Kiev, na drieënhalve maand van relatieve rust, weer opgeschrikt door meerdere explosies, waarbij meerdere doden en gewonden vielen. Onder meer het Sjevtsjenko Park en de wijk Sjevtsjenkivsky zouden zijn getroffen, evenals de bij toeristen populaire Klitsjko-brug. Het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken meldde dat het Duitse consulaat in Kiev was geraakt. Ook in andere Oekraïense steden en regio's waren er ontploffingen. Volgens president Zelensky ging het daarbij om Chmelnytsky, Lviv, Dnipro, Vinnytsja, Ivano-Frankivsk, Zaporizja en de regio's Soemy, Charkov, Zjytomyr en Kirovohrad. Rusland zou bij de aanvallen tientallen onbemande Iraanse Shahed-gevechtsdrones hebben gebruikt. Het Oekraïense leger zei 41 van de minstens 75 raketten te hebben onderschept.[373] Er zouden volgens hulpdiensten bij de aanvallen in heel Oekraïne zeker 19 doden en 105 gewonden zijn gevallen. Moskou erkende die maandag zware aanvallen op Oekraïne te hebben uitgevoerd als reactie op een explosie op de Krimbrug tussen Rusland en de Krim. President Poetin bevestigde op de ochtend van de aanvallen in een korte televisietoespraak dat het om een Russische vergelding voor de aanval op de Krimbrug ging. De Oekraïense veiligheidsdiensten verklaarden dat Rusland de raketaanvallen al voor de explosie op de Krimbrug had voorbereid.[372] De volgende ochtend werd Zaporizja opnieuw aangevallen.
Op 14 oktober 2022 kondigde Poetin aan dat de grootschalige raketaanvallen de meeste doelen hadden bereikt en dat er geen noodzaak meer was om de grootschalige raketaanvallen voort te zetten.[374] Westerse militaire experts vermoedden dat Rusland te weinig precisiewapens over had om de aanval vol te houden.[375] De VS en EU beloofden zo snel mogelijk de luchtverdedigingssystemen van Oekraïne te versterken.[376]
15 november 2022: intensievere Russische raketaanvallen
Op 15 november 2022 vonden op verschillende plekken in Oekraïne, waaronder Kiev, opnieuw raketaanvallen plaats. Dit was sinds het begin van de oorlog de grootste Russische luchtaanval binnen één dag, met ongeveer honderd gelanceerde kruisraketten en tien drones, waarvan alle drones en 73 kruisraketten werden neergeschoten door de Oekraïense luchtverdediging.[377] In Kiev viel zeker één dode. Vooral de Oekraïense stroomvoorziening werd zwaar getroffen, waardoor de energie-infrastructuur in het land deels werd platgelegd. Dit leek het voornaamste doelwit van de Russische luchtaanvallen te zijn. Ook buurland Moldavië kreeg door de aanvallen te maken met stroomuitval.[378]
16 december 2022: aanvallen op de Oekraïense infrastructuur en energievoorzieningen
Op 16 december 2022 werden er door Rusland 70 à 80 raketten afgevuurd op energievoorzieningen in onder meer de oblasten Kiev, Charkov en Zaporizja. Hoewel de Oekraïense luchtafweer volgens commandant Valerij Zaloezjnyj een groot deel (ca. 60) van de raketten wist te onderscheppen, was het energieverbruik in heel Oekraïne na de aanvallen met de helft afgenomen. In 10 van de 24 Oekraïense oblasten werden ontploffingen gemeld. Er zouden zeker drie doden zijn gevallen in een appartementencomplex in Dnipro en in Cherson.[379][380] Charkov zat aan het eind van de dag nog steeds grotendeels zonder water en stroom.[381] Negen energiecentrales zouden zwaar zijn getroffen.[382] Op 3 januari 2023 beweerde de woordvoerder van het luchtmachtcommando van de Oekraïense strijdkrachten, dat ze sinds september 2022 bijna 500 Russische drones hadden neergehaald, waarvan 84 (100%) op 31 december 2022 en 1 januari 2023.[383]
Maart 2023: aanvallen met Kinzhal-raketten
In de nacht van 8 op 9 maart 2023 vuurde Rusland opnieuw een groot aantal raketten af op doelen in heel Oekraïne. Onder meer de steden Kiev, Charkov en Odessa werden getroffen en er vielen zeker negen doden. Volgens het Oekraïense leger werden er in totaal 81 Russische raketten afgevuurd.[384] Het was een van de zwaarste raketaanvallen door Rusland op Oekraïne sinds het begin van de oorlog. Er werden deze keer zes Kh-47M2 Kinzhal-raketten (aka "de Dolk") gebruikt, die door de Oekraïense luchtafweer moeilijk konden worden neergehaald.[385][386] Volgens een verklaring van het Russische ministerie van Defensie betrof het een vergeldingsactie tegen "Oekraïense saboteurs".[387]
Raketinslag in Polen
In de middag van 15 november 2022 was er een raketinslag in Przewodów, een dorpje aan de Pools-Oekraïense grens, waarbij twee mensen om het leven kwamen. Aansluitend werd de Poolse veiligheidsraad bijeengeroepen.[388][389][390]
Aanvankelijk werd er gespeculeerd dat het zou gaan om een door Rusland afgevuurde raket die was gericht op Oekraïne en van zijn eigenlijke doel was afgeweken, of zelfs dat het om een bewuste aanval door Rusland op NAVO-grondgebied zou gaan, in welk geval de artikelen 4 en 5 van het NAVO-handvest mogelijk zouden moeten worden geactiveerd. Van Russische zijde ontkende men iedere betrokkenheid en sprak men van een doelbewuste provocatie.
Naar aanleiding van de raketinslag in Polen kwamen NAVO-ambassadeurs de volgende morgen bij elkaar in Brussel.[391] NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg zei in een verklaring dat de raket afkomstig was van Oekraïense luchtafweer en dat het geen doelbewuste aanval op Polen betrof, noch van Rusland, noch van Oekraïne. Kort daarvoor hadden de Amerikaanse president Biden en de Poolse president Andrzej Duda hetzelfde verklaard. Vermoedelijk ging het om een S-300, een luchtdoelraket van Russische makelij, die door Oekraïne werd gebruikt om de vele Russische raketaanvallen te weren.[392] Stoltenberg legde niettemin de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het gebeurde bij Rusland, aangezien Oekraïne niet anders kon dan zich tegen de Russische agressie te verdedigen.[393] Zelensky bleef de Oekraïense verantwoordelijkheid voor de inslag echter ontkennen. Hij verklaarde meer geloof te hechten aan inlichtingen van de Oekraïense regering en zei aanwijzingen te hebben voor een "Russisch spoor".[394]
Tactieken en strategieën
Het Oekraïense luchtverdedigingssysteem voor doelen boven de 20.000 voet (6 kilometer) hoogte, was voor 89% gebaseerd op de Sovjetsystemen S-300 en Boek. Om deze luchtverdedigingssystemen te ontwijken werden Russische aanvalsvliegtuigen gedwongen laag te vliegen. Hierdoor werden echter de vliegtuigen bereikbaar voor lichtere mobiele luchtverdedigingssystemen (draagbaar of op een vrachtwagen gemonteerd). Met massale aanvalsgolven van goedkope Iraanse drones probeerde Rusland het Oekraïense luchtverdedigingssysteem te overweldigen en uit te putten. De Iraanse Shahed-136-drones zijn veel goedkoper dan de SAM (Surface to Air Missile), die worden gebruikt om ze neer te schieten. De Sovjet-antiluchtdoelraketten raakten snel op en konden maar beperkt aangevuld worden vanuit de voormalige Oost-Europese landen die nog de voormalige Sovjet-systemen gebruikten. In de tussentijd werden westerse Patriot-luchtverdedigingssystemen geleverd aan Oekraïne. De munitie hiervoor was echter ook niet onbeperkt, daar westerse legers niet ingesteld waren op een langdurige en intensieve oorlog. Om de weinige antiluchtdoelraketten te sparen en te voorkomen dat door gebrek eraan de Russische vliegtuigen vrije toegang zouden krijgen tot de luchtruim boven de 6 km, werden zoveel mogelijk mobiele luchtverdedigingssystemen ingezet die de drones neerschoten met luchtdoelmachinegeweren en draagbare raketten (Manpads). Deze eenheden waren uitgerust met zoeklichten om in de nacht te kunnen werken.[395] De Shahed-136-drones hadden een snelheid van 185 km/u en moesten meestal grote afstanden afleggen. Burgers konden hun waarnemingen met een speciale app snel doorgeven aan het luchtverdedigingsysteem. Na een inschatting van de vliegroute konden de mobiele luchtverdedigingssystemen snel verplaatst worden.[396]
Tegenaanvallen door Oekraïne vanaf december 2022
Luchtaanvallen ver op Russisch grondgebied
Op 5 en 6 december 2022 waren er luchtaanvallen met drones op doelen in Rusland die honderden kilometers verwijderd waren van de Oekraïens-Russische grens en het front. Deze vermoedelijk Oekraïense aanval werd noch bevestigd of ontkend door Oekraïne.[397][398] Omdat de westerse wapens die aan Oekraïne waren geleverd dit bereik niet hadden, was er het vermoeden dat Oekraïne oude Sovjet-drones had aangepast of nieuwe wapens had ontwikkeld.[399] Volgens The Sunday Times zou de VS stilzwijgend toestemming hebben gegeven aan Oekraïne voor droneaanvallen op internationaal erkend Russisch gebied.[400] Om de Oekraïense luchtaanvallen te hinderen, verstoorde het Russische leger de gps-signalen in Russische steden.[401]
Oekraïense raketaanval op Makijivka
Rond de jaarwisseling van 2022 naar 2023 voerde het Oekraïense leger een raketaanval uit op Makijivka, een stad in de door Rusland bezette Oekraïense oblast Donetsk. Volgens Oekraïne vielen er bij de aanval 400 Russische doden en 300 gewonden. Het Russische ministerie van Defensie bevestigde de aanval, maar sprak over 63 Russische doden. Bij de aanval werden zes Amerikaanse HIMARS-raketten gebruikt, waarvan Rusland er twee onderschepte. De gesneuvelde soldaten waren recentelijk gemobiliseerd en ondergebracht in een schoolgebouw waar zich ook munitie bevond. Het schoolgebouw was compleet verwoest. Het betrof een van de dodelijkste Oekraïense aanvallen op Russische doelen sinds 28 februari 2022.[402][403]
Mei 2023: aanvallen met Kinzhal-raketten
Op 4 mei 2023 werd er voor het eerst een Russische hypersonische Kinzhal-raket neergeschoten door een Patriot-raket van de Oekraïense luchtafweer. Tot dan toe was het Oekraïense luchtverdedigingssysteem er niet in geslaagd om deze raketten tegen te houden[404] In de tweede week van mei probeerde Rusland een Patriot-luchtverdedigingssysteem uit te schakelen met een Kinzhal-raket.[405][406] In de nacht van 15 op 16 mei 2023 haalde Oekraïne zes Kinzhal-raketten neer in de buurt van Kiev.[407] Bij deze aanval raakte een Patriot-luchtverdedigingssysteem licht beschadigd, maar kon snel worden gerepareerd.[408] De onderdelen van een Patriot-luchtverdedigingssysteem zijn verspreid over een groot gebied, zijn verdekt opgesteld en veranderen regelmatig van plaats. Alleen het radarsysteem kan rechtstreeks gedetecteerd worden bij (kortstondig) gebruik. Een Kinzhal-raket vermindert snelheid bij het eindtraject en is niet meer hypersonisch tijdens de laatste afdaling, loodrecht naar beneden. Bij een succesvolle interceptie met een Patriot-raket is er ongeveer een ton aan puin dat naar beneden valt over een radius van honderden meters. Een lanceerinrichting kan hierdoor beschadigd raken zelfs indien het niet rechtstreeks getroffen is.[409]
Augustus 2023: nieuwe raketaanvallen
In de eerste week van augustus vonden met name in de regio Donetsk nieuwe raketaanvallen plaats. Op 7 augustus maakte de Oekraïense presidentiële staf op Telegram melding van twee doden bij een aanval op een wooncomplex. Op 8 augustus vielen er bij een raketaanval op een wooncomplex in Pokrovsk, volgens de plaatselijke gouverneur, zeker acht doden onder wie vijf burgers.[410]
Augustus/september 2023: luchtaanvallen op de Krim
Het Oekraïense leger schakelde op de Krim twee grote luchtverdedigingssystemen uit, op 23 augustusen 14 september 2023.[411] Op 20 september 2023 werd een commandopost van de Zwarte Zeevloot geraakt. De volgende dag werden de luchtmachtbases Belbek en Katsja geraakt.[412]
Operatie Krabbenval
Op 22 september werd ook het hoofdkwartier van de Russische Zwarte Zeevloot op de Krim getroffen door een raketaanval, terwijl hoge Russische officieren daar op dat moment een vergadering hielden.[413][414] Bij deze aanval zouden in totaal 34 mensen zijn omgekomen, onder wie vice-admiraal Viktor Sokolov, de Russische commandant van de Zwarte Zeevloot.[415] Daarnaast zou generaal Alexander Romantsjoek, bevelhebber van de Russische troepen in het zuidoosten van Oekraïne, gewond zijn geraakt. De claims konden niet onafhankelijk geverifieerd worden.
Deze aanslag op Russische topmilitairen, die door de Oekraïense bevelhebbers tot 'operatie Krabbenval' was gedoopt, werd uitgevoerd door de Oekraïense luchtmacht en speciale eenheden.[416]
Russische luchtaanvallen op Odessa
Op 24 september 2023 voerde Rusland een luchtaanval uit op Odessa waarbij een deel van de haven, een graansilo en een verlaten hotel schade opliepen. Ten minste een persoon raakte bij de aanval gewond. Er zou ca. 1.000 ton graan hebben gelegen in de opslagplaats die werd geraakt. Rusland richt zich sinds september 2023 vaker op havens en opslagplaatsen voor graan. Odessa heeft een belangrijke infrastructuur voor graanexport. Sinds juli 2023 blokkeert de Russische regering Oekraïense graanschepen die via de Zwarte Zee graan naar andere landen moeten brengen. Toch vertrok op 22 september 2023 een schip vanuit Oekraïne met 17.600 ton graan aan boord.[417]
Oktober 2023: Russische raketaanval op supermarkt en café
Op 5 oktober 2023 voerde Rusland een raketaanval uit op een supermarkt en café, waarbij meer dan 50 doden vielen. De aanval vond plaats in het dorp Hroza, nabij Koepjansk in de noordoostelijke regio Charkov in Oekraïne. In het café waren op het moment zo'n zestig mensen bijeen voor een uitvaartdienst. Volgens Oekraïne heeft Rusland voor deze aanval gebruik gemaakt van een ballistische Iskander-raket met een bereik van 500 kilometer. Het dorp Hroza werd aan het begin van de oorlog door Rusland ingenomen en in september 2022 door Oekraïne heroverd. President Zelensky had het drie dagen eerder nog bezocht.[418][419]
December 2023: hernieuwde luchtaanvallen door Rusland
De Oekraïense luchtmachtgeneraal Mykola Olesjtsjoek beweerde op 23 december 2023 dat er drie Russische gevechtsvliegtuigen van het type Sukhoi SU-34 waren neergeschoten boven de regio Cherson. Enkele Russische bloggers bevestigden dat minstens één vliegtuig werd neergehaald.[420]
Op 29 december 2023 kwamen in Oekraïne zeker 39 mensen om het leven en raakten 120 anderen gewond na een reeks grootschalige Russische raket- en droneaanvallen die door het hele land plaatsvonden. Onder meer Kiev, Dnipro en de stad Lviv, vlak bij de grens met Polen, werden getroffen.[421] Bij deze aanvallen, volgens de Oekraïense bronnen de grootste tot dan toe, werden onder meer een kraamafdeling, scholen, een winkelcentrum en huizen gebombardeerd. Volgens de Oekraïense luchtmacht waren er 158 projectielen gebruikt, waaronder 90 kruisraketten, 36 drones en een handvol andere raketten. Daarvan zouden er 114 zijn neergehaald voordat ze hun doel konden bereiken.
De Oekraïense premier Denys Sjmyhal sprak van een massale luchtaanval waarbij sociale en kritieke infrastructuur het doelwit werden. Verschillende Europese regeringsleiders reageerden met afschuw op de Russische aanvallen.[422] President Biden sprak van "een scherpe herinnering aan de wereld dat, na bijna twee jaar van deze verwoestende oorlog, het doel van Poetin onveranderd blijft”, en riep het Amerikaanse Congres op om financiële en militaire steunpakketten voor Oekraïne goed te keuren.[423] Direct na het bekend worden van de massale aanval zegde het Verenigd Koninkrijk 200 luchtverdedigingsraketten aan Oekraïne toe. Met het pakket wilde het VK laten zien dat het land "absoluut toegewijd is in zijn steun aan Oekraïne”, aldus de Britse minister van Defensie Grant Shapps. China hield zich in zijn reactie op de vlakte: de Chinese autoriteiten veroordeelden de aanval niet, maar riepen de strijdende partijen wel op om naar vrede te streven.[424]
Januari 2024: Russische raketaanvallen in Donetsk-regio
Op 6 januari 2024 kwamen in de Oekraïense Donetsk-regio volgens de regionale gouverneur zeker elf mensen om bij Russische raketaanvallen. Onder de slachtoffers waren vijf kinderen. Volgens president Zelensky kwamen er raketten op woonhuizen terecht in Pokrovsk, een stad die wordt bezet door Rusland, ongeveer 80 kilometer ten noordwesten van Donetsk.[425]
Oekraïne haalt twee Russische militaire vliegtuigen neer
Op 14 januari 2024 haalde Oekraïne boven de Zee van Azov binnen één uur kostbare Russische radar- en commando-toestellen uit de lucht.[426] In Oekraïne werden de verliezen zelfs vergeleken met het zinken van de kruiser Moskva, het vlaggenschip van de Russische Zwarte Zeevloot in april 2022. Het ging om een radartoestel Beriev A-50 dat het luchtruim afspeurt en een commandotoestel Il-22M dat fungeert als militaire verkeersleiding die gevechtsvliegtuigen begeleidt. De Russische luchtmacht beschikt maar over weinig van deze specialistische toestellen, ze spelen een cruciale coördinerende rol in de oorlog in Oekraïne, niet alleen in de lucht, maar ook op de grond en in de wateren rond de bezette Krim.[427]
Februari 2024: Oekraïne haalt tweede Russisch radartoestel neer
Op 23 februari 2024 meldde Oekraïense media dat er een tweede Russisch radartoestel van het type Beriev A-50 was neergehaald nabij Krasnodar aan de Oostkust bij de Zee van Azov. Het Russisch ministerie van Defensie gaf geen commentaar op het neerstorten van het vliegtuig. Noodhulpdiensten in de regio van Krasnodar meldden het neerstorten van een niet nader geïdentificeerde groot vliegtuig. Verschillende Russische militaire bloggers bevestigden het neerstorten van het vliegtuig, het tweede radarvliegtuig in minder dan een maand.[428]
Maart 2024: Grote aanval op Oekraïense energiesector
Op 22 maart 2024 voerde Rusland een grote aanval uit op de Oekraïense energiesector, waarbij Rusland ruim 90 raketten afvuurde en 60 drones gebruikte. Deze waren gericht op energiecentrales, een dam bij een waterkrachtcentrales en woningen. Bij de aanval kwamen twee mensen om en raakten 14 mensen gewond. Op meerdere plaatsen in Oekraïne viel de stroom uit en was er schade aan elektriciteitsinfrastructuur zoals in Charkiv, Zaporizja en Odessa. De kerncentrale van Zaporizja werd niet geraakt. De raket die bij een dam was neergekomen heeft niet geleid tot een dambreuk. De Oekraïense luchtmacht claimde dat het 90 van de 150 raketten en drones had neergehaald.[429][430]
Maart 2024: Aanvallen op Russische raffinaderijen ver van het front
Op 16 maart 2024 brak een grote brand uit op een Russische olieraffinaderij na een Oekraïense drone-aanval. De raffinaderij ligt bij Syzran, een stad aan rivier de Wolga, op zo’n zevenhonderd kilometer van Oekraïne. De drone-aanval zou passen in een reeks treffers tegen raffinaderijen in die week. Ook die aanvallen vonden diep in Russisch gebied plaats. Ze leken erop gericht om de pijlers van Russische economie en oorlogsindustrie te beschadigen.[431][432]
April 2024: Aanvallen in Russische regio Tatarstan
Op 6 april 2024 viel Oekraïene met drones diverse doelen in de regio Tatarstan aan. Tatarije ligt 900 km ten oosten van Moskou. Bij de Taneko-raffinaderij in Nizjnekamsk brak brand uit, volgens Russische bronnen werd die brand snel geblust en kon de productie doorgaan. Bij de stad Jelaboega zou een fabriek zijn geraakt waar onbemande Shahed-drones werden gemaakt.[433]
April 2024: Brede Russische luchtaanval op Oekraïens stroomnet
Op 11 april 2024 bestookte Rusland met tientallen drones en raketten diverse doelen die het stroomnet van Oekraïne op een aantal plaatsten verwoestte. In Charkiv nabij de frontlinie werd een elektriciteitscentrale geraakt waarbij 200.000 inwoners geen stroom meer ontvingen. Op andere plaatsen werden verdeelstations geraakt. In de buurt van Kiev werd een stroomcentrale geraakt, daarbij werd de warmte-krachtcentrale van Trypillia volledig verwoest. De energiecentrale was een grote centrale en voorzag drie regio's van elektriciteit, waaronder Kiev. Rusland nam in het verleden vaker burgerdoelen als het stroomnet van Oekraïne onder vuur met als doel om de bevolking van het land te breken.[434][435]
Mei 2024: opnieuw grootschalige Russische aanvallen op Oekraïense energiesector
Op 8 mei voerde Rusland opnieuw grootschalige raket- en droneaanvallen uit op energiefaciliteiten in heel Oekraïne. Het zou gaan om meer dan 50 raketten en zeker 20 drones. Er werden zes energie-netwerken getroffen, waaronder die in Ivano-Frankivsk en Lviv, dat honderden kilometers van het front verwijderd ligt. Over de gevolgen van de schade aan de energie-infrastructuur was weinig bekend.
Vanuit Moskou werd stelselmatig ontkend dat de luchtaanvallen op Oekraïne waren gericht op burgers, maar hier voegde men aan toe dat het Oekraïense energiesysteem als een legitiem militair doelwit gold.[436]
Zeegevechten en blokkades
Op 24 februari 2022, de eerste dag van de oorlog, maakte de Oekraïense grenswacht bekend dat Russische marineschepen in het zuiden van Oekraïne een aanval op Slangeneiland waren begonnen.[119] Het vlaggenschip van de Russische Zwarte Zeevloot, de 186 meter lange Slava-klasse-raketkruiser Moskva en de patrouilleboot Vasily Bykov bombardeerden het eiland met hun dekkanonnen.[437] Toen het Russische oorlogsschip zich identificeerde en de op het eiland gestationeerde Oekraïense soldaten opdroeg om zich over te geven, luidde het antwoord over de radio: 'Русский военный корабль, иди на хуй', wat Russisch is voor: 'Russisch oorlogschip, ga je zelf n**ken'.[438][439] Na het bombardement landde een detachement met Russische soldaten op het eiland en nam de controle over.[440] Het citaat van de soldaat werd vervolgens bij demonstraties en in de oorlogspropaganda aangehaald. De betreffende soldaat kwam bij een gevangenenruil vrij en kreeg een militair eerbetoon.[441] De Oekraïense post Ukrposhta gaf in april 2022 de 'Russisch oorlogsschip, val dood'-postzegel uit, met daarop een afbeelding van de Moskva en de Oekraïense soldaat op het eiland.
Van Russische zijde meldde men op 26 februari 2022 dat Amerikaanse drones inlichtingen leverden aan de Oekraïense marine, zodat zij Russische oorlogsschepen in de Zwarte Zee konden aanvallen. De VS ontkende dit.
Op 3 maart werd het Oekraïense fregat Hetman Sahaidachny, het vlaggenschip van de Oekraïense marine, in Mykolajiv tot zinken gebracht om te voorkomen dat het door Russische troepen zou worden ingenomen.[442][443] Op 14 maart 2022 meldde de Russische bron RT dat de Russische strijdkrachten ongeveer een dozijn Oekraïense schepen in Berdjansk hadden veroverd, waaronder het landingsschip uit de Polnotsjny-klasse Yuri Olefirenko. Het Oekraïense leger trof vele defensieve voorzieningen om een landing van marinetroepen te verhinderen en vroeg andere landen om de levering van effectieve kustverdedigingswapens tegen schepen.
Op 24 maart 2022 meldden Oekraïense functionarissen dat de Saratov, een groot Russisch landingsschip dat was aangemeerd in de haven van Berdjansk, was vernietigd door een Oekraïense raketaanval.[444]
Op 13 april 2022 ontstond er brand op de Moskva. Van Oekraïense zijde kwam de melding dat het schip was geraakt door twee Oekraïense Neptun-antischeepsraketten, die tot dan toe nooit in een oorlogssituatie waren ingezet. Het Pentagon bevestigde dit een dag later.[445] Het Russische ministerie van Defensie bevestigde eerst dat het oorlogsschip ernstige schade had opgelopen en dat de gehele bemanning geëvacueerd was, later werd het woord 'gehele' verwijderd.[446][447] een woordvoerder van het Pentagon meldde op 14 april 2022 dat op satellietbeelden was te zien dat het Russische oorlogsschip zich na een explosie naar het oosten bewoog, waarschijnlijk voor reparaties en hermontage in Sebastopol.[448] Later op de dag zonk de Movska in de Zwarte Zee.[449] De Russische verklaring hield het op een spontane explosie van munitie met vervolgens problemen door de ruwe zee, terwijl ten dien tijde in het noorden van de Zwarte Zee een relatief geringe wind heerste van ca. 14 knopen met een deiningshoogte van een meter.[450] Indien het inderdaad om een Oekraïense kruisraketaanval ging, is de Moskva tezamen met de in de Falklandoorlog getorpedeerde kruiser Generaal Belgrano het grootste schip dat sinds de Tweede Wereldoorlog door een aanval gezonken is.[451] Het zou een aanval van grote symbolische waarde zijn, ook omdat het vlaggenschip bij veel internationale ontmoetingen tussen regeringsleiders werd ingezet.[450][452]
Slechts enkele uren nadat de Moskva was gezonken, werden er in en rond Kiev en Cherson meerdere explosies gehoord. In Kiev zou daarbij de fabriek voor Neptun anti-scheepsraketten zijn getroffen. Defensiespecialisten vermoedden dat het ging om een Russische wraakactie.[453]
Begin mei voerden Oekraïense troepen tegenaanvallen uit op Slangeneiland. Het Russische ministerie van Defensie beweerde deze tegenaanvallen te hebben afgeslagen. Oekraïne gaf beelden vrij van een Russisch landingsvaartuig van de Serna-klasse in de Zwarte Zee dat in de buurt van Slangeneiland werd vernietigd door een Oekraïense drone. Diezelfde dag voerden een paar Oekraïense Soe-27's een hogesnelheidsbombardement op laag niveau uit op het door Rusland bezette Slangeneiland; de aanval werd op film vastgelegd door een Bayraktar TB2-drone.[454]
Op 17 juni 2022 zonk een Russische militaire sleepboot, de Spasatel Vasily Bech, in de buurt van het Slangeneiland, na getroffen te zijn door een Harpoon-raket.[455]
Op 30 juni 2022 verlieten de Russische troepen het Slangeneiland. Volgens de Russen was de terugtrekking een geste om de Oekraïense scheepvaart vanuit Odessa weer mogelijk te maken.[456] Oekraïne was terughoudend in het opnieuw bezetten van het eiland.[457][458]
Eind augustus 2023 heroverden Oekraïense troepen twee strategische gas- en olieboorplatforms.[459] Deze platforms zijn dichter bij de Oekraïens-Roemeense kust dan de Krim. Ze werden vooral als vooruitgeschoven observatie- en radarpost gebruikt. De Russische apparatuur werd verwijderd. De Oekraïners hielden de platformen niet bezet, daar deze gemakkelijk aangevallen zouden kunnen worden met (kruis)raketten.
Tegenaanvallen gericht tegen Rusland
Eerste aanval op Krimbrug (oktober 2022)
Op 8 oktober 2022 werd de voor Rusland strategisch belangrijke Krimbrug zwaar beschadigd door een ontploffende vrachtautobom. Van de vier rijstroken stortten de twee buitenste in zee, waardoor het wegverkeer werd beperkt tot de twee overgebleven rijstroken. Zeven brandstofwagons van een op de spoorbrug rijdende trein, vlogen door de ontploffing in brand. De trein moest worden weggesleept, alvorens de spoorweg kon worden hersteld.
De vrachtwagen met de bom zou vanuit Rusland de Krimbrug op zijn gereden en op de tweede helft van de brug zijn ontploft, dichter bij de Krim dan bij Rusland. De vrachtwagen ontplofte tussen twee steunpilaren in, een plaats waar de neerwaartse kracht van de explosie niet opgevangen kon worden.[460] De bestuurder van de vrachtauto, die de explosie niet overleefde, zou een 51-jarige man uit Azerbeidzjan zijn geweest. De verantwoordelijkheid werd niet opgeëist. Volgens Rusland vielen er in totaal drie doden.[461] Een dag na de aanslag zei president Poetin tegen de voorzitter van een commissie die de explosie onderzocht, dat de Oekraïense geheime dienst achter de aanslag zat. De Russische president sprak van een "terreurdaad gericht op het vernietigen van civiele infrastructuur".[462] Oekraïne ontkende betrokkenheid, maar bevestigde wel dat de brug een legitiem militair doelwit zou zijn geweest. In Oekraïne werd blij gereageerd op de aanslag.
De in 2018 geopende brug is voor Rusland behalve van strategisch belang ook van grote symbolische waarde. De brug werd medegefinancierd door Poetin en vormt de enige vaste verbinding tussen de Krim en de kraj Krasnodar, en daarmee met het vasteland van Rusland. Tevens wordt het Russische front in het zuiden van Oekraïne vanuit Rusland bevoorraad via de Krim.[463][464]
Aanval op de haven van Sebastopol
Op 29 oktober 2022 werd door onbemande vaartuigen vanaf zee, een aanval uitgevoerd op één of meerdere Admiral Grigorovitsj-klasse fregatten van de Russische Zwarte Zeevloot in de haven van Sebastopol.[465] Volgens het onderzoeksplatform GeoConfirmed zou het vlaggenschip van de Russische Zwarte Zeevloot, de Admiral Makarov, getroffen zijn.[466]
Aanval op de haven van Novorossiejsk
In de nacht van 3 tot 4 augustus 2023 werd een aanval uitgevoerd vanaf zee met onbemande vaartuigen op de haven van Novorossiejsk. Hierbij werd een Russisch landingsschip beschadigd, de Olenegorsky Gornyak.[467]
Aanval op de haven van Feodosija
In de nacht van 25 tot 26 december 2023 werd een luchtaanval uitgevoerd op de haven van Feodosija. Hierbij werd het Russische landingsschip de Novocherkassk beschadigd.[468] Volgens satellietbeelden raakte het grootste gedeelte van het schip zwaar beschadigd door brand en kwam het gedeeltelijk onder water. Daarnaast werden de pier en een pakhuis beschadigd.[469]
Sabotage spoorbrug bij Tsjapajevka
Op 4 maart 2024 is een spoorbrug bij Tsjapajevka over de Tsjapajevkarivier gesaboteerd met explosieven.[470] Volgens Russische media zijn de gevolgen beperkt en zijn vijf passagierstreinen geannuleerd. Volgens de Oekraïense veiligheidsdiensten is de spoorbrug voor lange tijd onbruikbaar. De spoorbrug ligt op 800 kilometer van de Oekraïense grens.
Nucleaire dreigingen
Inname van Tsjernobyl
Zie Slag om Tsjernobyl voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Al op de eerste dag van de invasie, 24 februari 2022, werd de kerncentrale van Tsjernobyl ingenomen door het Russische leger. De Oekraïense regering verloor hierna de communicatie met de centrale en het personeel van de kerncentrale werd door het Russische leger in gijzeling genomen. Op 9 maart berichtte de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmytro Koeleba, dat de verbinding van de kerncentrale met het elektriciteitsnet was weggevallen.[471] Er bleef nog altijd koeling nodig voor hoogradioactief materiaal, en voor de noodkoeling was er slechts een beperkte hoeveelheid brandstof voor de dieselgeneratoren.[472] Op 1 april 2022 meldden de Oekraïense instanties dat Tsjernobyl definitief door de Russische troepen was verlaten.[473]
Beschieting en inname van kerncentrale Zaporizja
In Zaporizja werd in de nacht van 3 op 4 maart 2022 de grootste kerncentrale van Europa urenlang beschoten door Russische troepen, waarop er brand uitbrak in een van de bijgebouwen. Een van de zes reactorgebouwen raakte beschadigd, twee andere reactoren werden uit voorzorg losgekoppeld. Op geverifieerde beelden was te zien dat er een granaat was ingeslagen op 100 meter afstand van nucleaire reactor nr. 2.[474] Het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) waarschuwde voor groot gevaar als een van de reactoren zou worden geraakt. Er bleek geen radioactieve straling te zijn vrijgekomen. In de loop van 4 maart werd de kerncentrale door de Russen ingenomen.[475] De beschietingen op de kerncentrale van Zaporizja werden door meerdere wereldleiders gezien als een oorlogsmisdaad (zie ook #Mogelijke oorlogsmisdaden).
Op 1 september 2022 kwam een team van de IAEA, naar eigen zeggen met als doel om een kernongeluk te voorkomen, aan bij de kerncentrale in het door Rusland bezette gebied. Op 6 september 2022 meldde de IAEA dat er dringend maatregelen nodig waren om een nucleair ongeluk te voorkomen. De IAEA-delegatie constateerde schade, ook dicht bij de reactoren, door de vele beschietingen rondom de kerncentrale. De Verenigde Naties pleitten voor een demilitarisatie van het gebied.
Uit het rapport van de IAEA bleek tevens dat Oekraïense medewerkers van de kerncentrale onder 'constante hoge stress en druk' werkten wat kon leiden tot meer menselijke fouten met implicaties voor de nucleaire veiligheid. Mark van Bourgondiën van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS) concludeerde uit het rapport dat de situatie rond de kerncentrale zorgelijk is, maar ook dat er nooit sprake was geweest van een acute noodsituatie, omdat daarvoor de activering van het veiligheidssysteem nodig zou zijn geweest.[476]
De kerncentrale in Zaporizja werd op 11 september 2022 vanwege veiligheidsredenen volledig stilgelegd. De Oekraïense beheerder Energoatom zei dat ook de zesde en laatste reactor van de centrale was losgekoppeld van het elektriciteitsnet. In de stad Enerhodar, waar het personeel dat de kerncentrale in Zaporizja draaiende moest houden woonde, was door de vele beschietingen de stroom uitgevallen waardoor het steeds moeilijker was om de kerncentrale veilig te laten werken. Ook de water- en rioleringssystemen werkten niet meer.[477]
Op 30 september 2022 werd directeur Moerasjov van kerncentrale Zaporizja ontvoerd door Russische militairen, waarmee de veiligheid van de kerncentrale in het geding kwam. Op 3 oktober werd hij vrijgelaten.[478]
Op 9 maart 2023 meldde de netbeheerder van Oekraïne Ukrenego dat de hoofdkabels van de centrale, die eerder beschadigd raakten door Russische raketaanvallen, weer waren aangesloten op het elektriciteitsnet. Hiermee kwam een einde aan de zesde keer dat de centrale een beroep moest doen op de dieselgeneratoren tijdens de Russische invasie.[479]
Toename bezorgdheid nucleaire ramp kerncentrale Zaporizja
Op 28 maart 2023 waarschuwde de directeur van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA), Rafael Grossi, opnieuw voor een aanstaande nucleaire ramp. Dit zei hij in een ontmoeting met president Zelensky nabij de Oekraïense kerncentrale Zaporizja en de frontlijn. Het IAEA zag de strijd verhevigen nabij de kerncentrale, die in Enerhodar aan de zuidelijke oever van de Dnjepr ligt die tevens als frontlijn fungeerde. De teams van het IAEA meldden dagelijks aanvallen en het geluid van zware wapens. Grossi riep al herhaaldelijk op om een veiligheidszone rond de kerncentrale in te stellen. In de afgelopen maanden was hierin volgens Grossi geen enkele vooruitgang geboekt. De concentratie van Oekraïense troepen en zwaar militair materieel was hard gegroeid in de buurt van de centrale. Dat deed bij het IAEA vermoeden dat de kans op een ongeluk toenam.[480]
Op 6 mei 2023 waarschuwde Grossi opnieuw dat de situatie rond de Oekraïense kerncentrale Zaporizja "in toenemende mate onvoorspelbaar en potentieel gevaarlijk" was. Hij riep op tot maatregelen om veiligheid bij de kerncentrale te waarborgen. Grossi kwam opnieuw met de waarschuwing naar aanleiding van evacuaties die gaande zijn in de nabijgelegen plaats Enerhodar. De meeste medewerkers van de kerncentrale van Zaporizja wonen daar, nabij het front in het zuiden van Oekraïne. Militaire activiteiten waren er de afgelopen tijd verder toegenomen.[481]
Op 15 juni 2023 bezocht Grossi het complex in Zuid-Oekraïne om zelf te zien hoe de kerncentrale omgaat met de gevolgen van de vernietiging van de Kachovkadam. De centrale haalde koelwater uit het stuwmeer achter die dam, maar is sindsdien aangewezen op een noodreservoir. Met het water dat nu in dat reservoir zit zou volgens Grossi de centrale enige tijd veilig kunnen opereren.[482]
Op 5 juli 2023 hebben waarnemers van het IAEA geen explosieven aangetroffen bij de kerncentrale. Om zekerheid te hebben, vroegen de waarnemers toegang tot meer onderdelen van de centrale. President Zelensky zei informatie te hebben dat het Russische leger explosieven zou plaatsen op de daken van de kerncentrale. Volgens de Russische staatstelevisie zou juist Oekraïne van plan zijn om de kerncentrale aan te vallen met drones of raketten. Experts wezen erop dat het zeer onwaarschijnlijk zou zijn dat de centrale middels zo’n aanval zou kunnen worden vernietigd. De zes reactoren van de kerncentrale waren inmiddels volledig uitgeschakeld.[483][484]
Op 6 september 2023 stelde de IAEA dat de situatie rond de kerncentrale onhoudbaar was geworden en dat er dringend maatregelen genomen moesten worden om beschietingen bij de kerncentrale te stoppen, dit om verdere beschadigingen aan de centrale en bijbehorende faciliteiten te voorkomen. De IAEA vroeg nogmaals om een veiligheidszone in te richten om een kernramp te voorkomen.[485]
Potentieel gebruik van tactische kernwapens door Rusland
Op 14 april 2022 meldde The New York Times dat William Burns van de CIA had aangekondigd dat de dreiging van het gebruik van een tactisch kernwapen binnen de wapencapaciteit van Rusland lag. Hij verklaarde: 'De directeur van de CIA zei donderdag dat de "potentiële wanhoop" om de schijn van een overwinning in Oekraïne te krijgen, de Russische president Poetin ertoe zou kunnen verleiden om het gebruik van een tactisch kernwapen te bevelen.'[486] Op 22 april 2022 werd gemeld dat Rusland zijn Satan 2 intercontinentale raketten (ICBM's) bleef testen om zijn nucleaire arsenaal in de herfst van 2022 te upgraden,[487] waarbij Poetin stelde dat andere landen op hun hoede moesten zijn voor het nucleaire arsenaal van Rusland. Op 24 april verklaarde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, dat verdere steun aan Oekraïne spanningen zou kunnen veroorzaken die mogelijk konden leiden tot een Derde Wereldoorlog-scenario met inzet van het volledige Russische wapenarsenaal.[488] Dit was een duidelijke reactie op het feit dat president Biden minister Antony Blinken naar Kiev had gestuurd voor militaire ondersteuningsbijeenkomsten met Zelensky op 23 april 20022. De dag na de opmerkingen van Lavrov, meldde CNBC dat de Amerikaanse minister van Defensie, Lloyd Austin, de Russische nucleaire oorlogsretoriek 'gevaarlijk en nutteloos' noemde.[489]
Als reactie op de kennelijke veronachtzaming van de veiligheidsmaatregelen door Rusland tijdens de invasie van de Oekraïense kerncentrale in Zaporizja en de uitgeschakelde voormalige kerncentrale Tsjernobyl, uitte Zelensky op 26 april 2022 zijn bezorgdheid dat de Russische onverantwoordelijkheid bij het afvuren van hun raketten in de buurt van een actieve Oekraïense kerncentrale zou moeten leiden tot een internationale discussie, gericht op het beperken en controleren van Rusland als een natie die niet langer gekwalificeerd zou zijn voor het verantwoorde beheer van zijn nucleaire hulpbronnen en kernwapens. Zelensky zei: 'Ik geloof dat na alles wat het Russische leger heeft gedaan in de Tsjernobyl-zone en de kerncentrale van Zaporizja, niemand ter wereld zich veilig kan voelen wetende hoeveel nucleaire installaties, kernwapens en aanverwante technologieën de Russische staat heeft... Als Rusland Tsjernobyl is vergeten, betekent het dat er wereldwijde controle over Ruslands nucleaire installaties, en technologie nodig is.'[490]
In een duidelijke reactie op de Duitse inzet van gewapende tanks naar Oekraïne, kondigde Poetin op 27 april 2022 in de belangrijkste wetgevende vergadering van Rusland aan dat Rusland zou reageren op elke strijdbare militaire provocatie van buiten Oekraïne met onmiddellijke dwingende actie die alleen mogelijk was met Ruslands unieke arsenaal aan kernwapens.[491] Op 4 mei 2022 hield de Amerikaanse Senaat de Hearing on Nuclear Readiness Amid Russia-Oekraine War, waar admiraal Charles A. Richard verklaarde dat in de huidige nucleaire triade verdedigingscapaciteiten in de VS op een minimaal acceptabel niveau van operationele capaciteit werkten, met Russische voorraden en Chinese voorraden die groter waren dan die van de VS.[492] Op 6 mei 2022 verklaarde een Russische woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken dat Rusland geen kernwapens zou gebruiken in Oekraïne en beschreef het gebruik ervan als 'niet van toepassing op de Russische "speciale militaire operatie"'.[493]
Op 23 mei 2022 nam de Russische diplomaat Boris Bondarev ontslag. Hij bekritiseerde de invasie en keerde zich af van Lavrovs standpunt over het mogelijke gebruik van Russische kernwapens.[494] De Russische ambassadeur in het VK, Andrei Kelin, stelde op 29 mei 2022 in een interview met de BBC dat Rusland op dit moment geen plannen had om kernwapens te gebruiken, tenzij werd vastgesteld dat de Russische soevereiniteit in gevaar was. Ook verwierp hij de beschuldigingen tegen Rusland met betrekking tot de wreedheden in Boetsja.[495]
Drone-aanval op kerncentrale Zaporizja
Op 7 april 2024 ontplofte een drone in de buurt van een reactorgebouw van de kerncentrale Zaporizja in Oekraïne. Er zou lichte schade zijn. Rusland en Oekraïne beschuldigden elkaar van de aanval. Volgens het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) was de drone-aanval bijna een nucleair ongeluk. Hoewel de reactoren van de kerncentrale sinds maart 2023 zijn stilgelegd, kan er toch nog gevaar dreigen door het wegvallen van de stroomtoevoer, een onvermogen om reactoren af te koelen of als de controlekamer wordt aangevallen. Het ging om de eerste aanval met drones op de kerncentrale sinds november 2022.[496][497]
Strijdkrachten en verzet
Verzet
Oekraïense burgers boden op verschillende manieren weerstand aan de Russische invasie, zoals door het maken van molotovcocktails, het doneren van voedsel, het bouwen van barrières,[498] en de hulp in het vervoeren van vluchtelingen.[499] Burgers in bezette gebieden van Oekraïne organiseerden ook massa-demonstraties en burgerlijk verzet tegen het Russische leger. In een poging het verzet de kop in te drukken, ging Rusland over tot het massaal aanhouden van Oekraïense demonstranten. Lokale Oekraïense media berichtten over gedwongen verdwijningen, schijnexecuties, gijzelingen, buitengerechtelijke executies en seksueel geweld door het Russische leger tegen de Oekraïense bevolking.[500]
In een poging om de militaire capaciteiten van Rusland te beperken, verzochten de strijdkrachten van Oekraïne de bevolking publiekelijk om eventuele waarnemingen van Russische elektronische oorlogssystemen of voertuigen te melden.[501]
De Oekraïense militaire inlichtingendienst meldde dat Oekraïense partizanen 70 Russische bezetters hadden gedood in de regio rond Melitopol in de periode van 20 maart tot 12 april.[502]
Op 18 mei 2022 werd door de Oekraïense overheid bekendgemaakt dat Oekraïense guerrillastrijders tijdens een sabotageactie een bom hadden laten exploderen onder een gepantserde trein in de buurt van de slachterij van Melitopol.[503] Het is onduidelijkheid of de trein was opgeblazen of dat de schade zich beperkte tot de sporen en de gevolgen van de ontsporing.[504]
Begin juni 2022 arresteerde de Russische politie een man die een molotovcocktail gooide en een lokaal Krim-bestuursgebouw in brand stak uit protest tegen de Russische invasie van Oekraïne.[505]
Mobilisatie en vrijwillige aanmeldingen
Zie Vrouwen in de Oekraïense krijgsmacht voor meer informatie.Veel Oekraïense mannen meldden zich vrijwillig bij het leger of gingen het Oekraïens leger op allerlei manieren helpen. Onder ander het voorzien van voedsel, kleding, herstel voertuigen, medische diensten en/of evacuatie van burgers in oorlogsgebieden. Ook vrouwen meldden zich vrijwillig bij het leger. Achttien maanden na de invasie waren zestigduizend vrouwen in dienst bij het leger, waarvan 42 duizend in militaire functies en vijfduizend aan het front.[506]
Buitenlandse en paramilitaire strijdkrachten
De Oekraïense regering riep buitenlanders op om zich bij de Oekraïense ambassade in hun land aan te melden voor het Internationaal Legioen van Territoriale Verdediging van Oekraïne.[507] Eerst was een militaire achtergrond voldoende, later werd gevechtservaring een vereiste. De Oekraïense vicepremier Michailo Fedorov spoorde IT-experts aan om DDoS-aanvallen op Russische websites te doen.[508][509] Rusland stelde dat deelnemers van het vreemdelingenlegioen niet dezelfde rechten zouden krijgen als krijgsgevangenen, maar op zijn best vervolgd zouden worden als criminelen.[510] Op 9 juni 2022 werden in de regionale rechtbank van de niet-erkende zelfverklaarde volksrepubliek Donetsk drie buitenlandse strijders – twee Britten en een Marokkaan – ter dood veroordeeld wegens terrorisme en het werken als huurling. Ze hadden gevochten als vrijwilliger aan Oekraïense zijde bij de Slag om Marioepol, totdat ze werden gedwongen om zich over te geven.[511]
De Nederlandse minister van Defensie, Kajsa Ollongren, raadde na het begin van de Russische invasie deelname aan het vreemdelingenlegioen in Oekraïne af. Het is in beginsel echter niet verboden voor Nederlandse burgers om dienst te nemen in een vreemde krijgsmacht. Het zou pas strafbaar worden als zij zich zouden voegen bij een strijdende partij waarmee Nederland in conflict was.[512][513]
In Denemarken meldden zich in de eerste week na het begin van de invasie enkele vrijwilligers aan.[514] De Deense premier Mette Frederiksen noemde vechten in Oekraïne 'een keuze die iedereen kan maken'.[515]
De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Liz Truss, zei dat 'de Oekraïners niet alleen voor de vrijheid van Oekraïne, maar voor die van heel Europa vochten, in een strijd voor de democratie', en dat mensen hun eigen beslissing mochten nemen om te gaan vechten.[516] Premier Boris Johnson suggereerde dat Britse vrijwilligers in het vreemdelingenlegioen bij thuiskomst als terroristen beschouwd zouden kunnen worden.[517]
Wit-Russische partizanen saboteerden de spoorwegen in Wit-Rusland om de aanvoerlijnen van het Russische leger te hinderen.[518] Het verzet en de oppositie in Wit-Rusland keerden zich fel tegen de Russische invasie van Oekraïne en beschouwden de Russische troepen als bezetters. Wit-Rusland zette zelf geen soldaten in in Oekraïne, maar ondersteunde de invasie wel op allerlei manieren. Het Wit-Russisch leger heeft volgens Loekasjenko een beperkte actie op Oekraïens grondgebied uitgevoerd tijdens een speciale operatie om Wit-Russische truckers te redden uit Oekraïne.[519]
Leden van de Wagnergroep, een paramilitaire Russische organisatie, opereerden vanaf 2014 op de bezette Krim en later ook in de separatistische volksrepublieken Loegansk en Donetsk. Zij zouden eind februari 2022 betrokken zijn geweest bij minstens één mislukte moordaanslag op de Oekraïense president Zelensky.[520] Eind februari 2022 werd bekend dat de Wagnergroep huurlingen ronselde in het oosten van Syrië.[521] Op 11 maart verkondigde de Russische minister van Defensie dat president Poetin 16.000 aanvragen had ontvangen van vrijwilligers uit het Midden-Oosten, die konden worden ingezet in de separatistische republieken Donetsk en Loegansk.
In april 2023 werden een groot aantal zeer geheime documenten openbaar door het Pentagonlek. Uit de moeilijk te verifiëren Amerikaanse documenten die The New York Times publiceerde, bleek dat een honderdtal manschappen van speciale eenheden van NAVO-landen het Verenigd Koninkrijk, Letland, Frankrijk, de Verenigde Staten en Nederland zouden hebben meegedaan aan de oorlog in Oekraïne. Uit het lek kan niet opgemaakt worden wat die eenheden er deden. Onduidelijk is ook hoe betrouwbaar de info uit dit lek is.[522]
Deserterende Russische militairen
Volgens de Oekraïense legerstaf weigerden diverse Russische legereenheden om naar het front te gaan. Rapporten maakten melding over soldaten die hun eigen commandanten zouden vermoorden en over zelfmoorden onder commandanten.[523] Ongeveer 300 soldaten uit Zuid-Ossetië die in het Russische leger dienden, deserteerden en keerden terug naar hun thuisland. Zij klaagden over de slechte behandeling en het feit dat ze onvoorbereid naar het slagveld waren gestuurd.[524]
Verschillende Russische soldaten, gevangengenomen door Oekraïense troepen, beweerden dat Russische officieren hun gewonden hadden gedood.[525] Er werd ook beweerd dat Russische soldaten hun bevelhebbers hadden gedood en dat Russische officieren zelfmoord hadden gepleegd.[526] De Oekraïense inlichtingendienst gaf enkele onderschepte telefoongesprekken vrij, waaruit zou blijken dat Russische soldaten zichzelf opzettelijk verwondden om niet aan de strijd te hoeven deelnemen.[527] Een Russische rechtbank onthulde dat ze 115 leden van de Russische Nationale Garde had ontslagen, omdat deze militairen hadden geweigerd mee te vechten tijdens de invasie.[528]
De bevolking van de twee separatistische volksrepublieken Donetsk en Loegansk eiste de terugkeer van hun door het Russische leger gedwongen gemobiliseerde mannen. Door de vele verliezen aan Russische zijde en het naar verluidt ontduiken van de betalingen aan families van gewonde of overleden soldaten, was het animo om deel te nemen aan de strijd flink gedaald. Op 16 en 17 mei 2022 waren er protesten tegen de mobilisatie in de steden Loehansk, Donetsk en Rovenky.[529]
Het Russische leger had moeite met het genereren van voldoende strijdkrachten en het behouden van het moreel van het gemobiliseerde personeel. De Oekraïense legerleiding meldde dat het 1e legerkorps van volksrepubliek Donetsk, onder het 8e gecombineerde wapenleger van Rusland, gedwongen mobilisaties uitvoerde onder mannen in de bezette gebieden van de oblast Donetsk.
De gedwongen Russische mobilisatie deed het lage moreel en de slechte discipline in Russische eenheden verergeren. De vereiste medische screenings werden niet uitgevoerd en er werden mannen toegelaten wier medische toestand hen had moeten diskwalificeren. Veel Russische soldaten weigerden terug te komen na hun verlof (30% tot 40%).[530]
Oekraïne lanceerde in november 2022 een communicatiecampagne, Ik wil leven, waarbij Russische soldaten werden aangemoedigd en geïnstrueerd om zich op een veilige manier over te geven. Er werd uitgelegd hoe de soldaten zich konden overgeven aan een drone, die hen vervolgens naar Oekraïense soldaten zou leiden voor de daadwerkelijke overgave.[531]
Gedwongen rekruteringen
De bereidheid van gedetineerden in Russische gevangenissen om vrijwillig dienst te nemen bij de Wagnergroep, liep in december 2022 terug.[532] Het nieuws over de grote Russische verliezen, de slechte behandeling van de gerekruteerden en standrechtelijke executies sijpelde ook in de gevangenissen door. Het Russische leger probeerde op allerlei manieren veelal Centraal-Aziatische arbeidsmigranten uit de Russische gevangenissen te rekruteren. Deze rekrutering was vaak niet vrijwillig.[533]
Psychologische oorlogsvoering
Russische troepen maakten gebruik van psychologische oorlogsvoering om het moreel van Oekraïense soldaten te schaden. De Oekraïense militaire inlichtingendienst meldde op 8 juni 2022 dat Russische troepen dreigende berichten stuurden naar de persoonlijke communicatiemiddelen van Oekraïense militairen waarin ze hen opriepen hun wapens neer te leggen, zich over te geven of over te lopen naar Rusland. Er zou locatie-informatie worden gebruikt om Oekraïense soldaten of hun familieleden te bedreigen. Dit gebeurde via verschillende platforms, waaronder sms, Telegram, Viber, Signal en WhatsApp. Ook verspreidden Russische propagandisten dat de Slag om Sjevjerodonetsk het 'volgende Marioepol' zou worden.[505]
Krijgsgevangenen
Op 2 maart 2022 beweerde Rusland 572 Oekraïense soldaten te hebben gevangengenomen,[534] terwijl Oekraïne beweerde dat er op 20 maart 2022 562 Russische soldaten gevangen werden gehouden,[535] met 10 eerder gemelde gevangenen vrijgelaten in gevangenenruil voor vijf Oekraïense soldaten en de burgemeester van Melitopol. Vervolgens vond de eerste grote uitwisseling van gevangenen plaats op 24 maart, toen 10 Russische en 10 Oekraïense soldaten, evenals 11 Russische en 19 Oekraïense civiele matrozen, werden uitgewisseld.[536]
Op 24 februari 2022 werd gemeld dat de Oekraïense ambassadeur in de VS, Oksana Markarova, had verklaard dat een peloton van de 74e Gemotoriseerde Infanteriebrigade uit de oblast Kemerovo zich had overgegeven. Ze wisten naar eigen zeggen niet dat ze naar Oekraïne waren gestuurd om daar te vechten en te doden.[537]
Op 8 maart 2022 kondigde een Oekraïense defensieverslaggever van The Kyiv Independent aan dat de Oekraïense regering in volledige overeenstemming met het internationaal recht, ernaar streefde om Russische krijgsgevangenen te laten werken om de Oekraïense economie nieuw leven in te blazen.[538]
Er volgde medio november 2022 kritiek op Oekraïne na het uitruilen van een Russische krijgsgevangene, geïdentificeerd als Jevgeni Noezjin, een Russische gevangene die was overgelopen naar de Oekraïense zijde. Na de uitruil werd deze door huurlingen van de Wagnergroep geëxecuteerd.[539] Russische soldaten vreesden sindsdien dat gevangenneming gelijk kan staan aan de dood doordat in hun ogen Oekraïne niet conform het oorlogsrecht op zorgvuldige wijze krijgsgevangenen uitruilt.[540]
Officiële statistieken en schattingen over het uitruilen van aantallen krijgsgevangenen lopen uiteen.
Gesneuvelden aan Russische zijde
In de eerste week van maart meldde Rusland dat er bij de gevechten in Oekraïne tot dan toe zeker 498 Russische militairen waren omgekomen. Dit officiële cijfer werd dagenlang niet aangepast, hoewel de strijd onverminderd doorging. Oekraïne noemde van zijn kant veel hogere aantallen Russische gesneuvelde militairen. Dit zaaide onrust bij ouders van Russische dienstplichtigen. In Kemerovo, Siberië, dwongen soldatenmoeders een ontmoeting af met de plaatselijke gouverneur. Ze riepen hem geëmotioneerd toe dat hun kinderen als 'kanonnenvoer' werden gebruikt. De gouverneur antwoordde dat de 'speciale operatie' in Oekraïne niet mocht worden becommentarieerd of bekritiseerd.[541]
Omtrent het precieze aantal Russische doden door de oorlog blijft veel onduidelijk. De Russische krant Komsomolskaya Pravda meldde op 22 maart 2022 gedurende korte tijd op haar website dat er 9.861 Russische soldaten waren omgekomen en 16.153 Russische militairen gewond waren geraakt, maar deze cijfers werden snel weer verwijderd. De krant beweerde daarop dat het een fout op de site was geweest, als gevolg van een hack. Eind maart 2022 sprak de Russische overheid over 1351 doden.[542] Van Oekraïense zijde werd inmiddels beweerd dat er sinds de eerste dag van de oorlog meer dan 14.000 Russische soldaten waren omgekomen.[543]
Sommige moeders en weduwen van gesneuvelde Russische soldaten probeerden hen uit Oekraïne te krijgen, terug naar Rusland. Een aantal moeders heeft het Comité Soldatenmoeders om advies gevraagd.[544]
De Volkskrant meldde op 9 juni 2022 na eigen onderzoek dat lokale Russische media door hen zelf gepubliceerde lijsten met namen en postuums van omgekomen militairen verwijderden. Dit gebeurde onder dwang van de rechter of omdat de media vreesden voor een sluiting door de Russische overheid.[542]
Na 100 dagen oorlog waren van de oorspronkelijke 20.000 soldaten van het leger van de Volksrepubliek Donetsk, meer dan de helft overleden of gewond.[545]
Gesneuvelde hoge officieren
- Generaal Magomed Toesjaev, leider van de Tsjetsjeense speciale troepen, werd gedood in een hinderlaag bij Hostomel op 26 februari 2022.
- Generaal-majoor Andrei Soekhovetsky, plaatsvervangend commandant van het 41ste gecombineerde wapenleger, werd gedood tijdens een speciale operatie door een sluipschutter op 4 maart 2022.
- Generaal-majoor Vitaly Gerasimov was eerste plaatsvervangend commandant van het 41ste leger van Rusland en werd gedood in gevechten rond Charkov op 8 maart 2022.
- Generaal-majoor Andrei Kolesnikov was de bevelhebber van het 29e gecombineerde leger en sneuvelde op 11 maart 2022.
- Generaal-majoor Oleg Mityaev stierf op 16 maart 2022 in de buurt van de stad Marioepol.
- Luitenant-generaal Andrey Mordvitsjev werd gedood in de regio Cherson op 19 maart 2022.
- Luitenant-generaal Yakov Rezantsev, commandant van het 49ste gecombineerde leger van Rusland, werd op 25 maart 2022 gedood bij een aanval in de buurt van Cherson.
- Generaal-majoor Vladimir Frolov was plaatsvervangend commandant van het 8ste Gardeleger in Oost-Oekraïne. Zijn graf in Sint-Petersburg werd begin mei 2022 gefotografeerd.
- Generaal-majoor Andrey Simonov, een expert op het gebied van elektronica-oorlogsvoering, stierf op 1 mei 2022.
- Generaal-majoor Kanamat Botasjev (63 jaar) stierf op 22 mei 2022 toen zijn Soe-25-jachtvliegtuig in de buurt van Popansa boven de Donbasregio werd neergehaald door een Oekraïense Stinger-raket. Hij was al 10 jaar met pensioen toen hij eind februari 2022 werd opgeroepen om als jachtpiloot te dienen.[546]
- Generaal-majoor Roman Kutuzov, gedood op 5 juni 2022 in de buurt van Popasma. Was commandant van het eerste legerkorps van de Volksrepubliek Donetsk.[547]
- Generaal-majoor Sergei Goryachev, gedood op 12 juni 2023 in de buurt van Zaporizja. Was stafchef van het 35ste legerkorps.[548]
- Luitenant-generaal Oleg Tsokov, gedood op 11 juli 2023 in Berdjansk, vermoedelijk door een Britse Storm Shadow-raket.[549]
- Generaal-majoor Vladimir Zavadsky, gedood op 5 december 2023 tijdens een 'speciale operatie', was de commandant van het Russische 14e legeronderdeel van de Noordelijke Vloot.[550]
Gesneuvelde lagere en middelrang-officieren
Veel lagere en middelrang-officieren sneuvelden omdat ze gedwongen werden om bij de gevechtsacties aanwezig te zijn om persoonlijk sturing te kunnen geven. Door de rigide organisatie bij het Russische leger kunnen hogere officieren nauwelijks delegeren naar officieren met een lagere rang. Veel legereenheden zijn samengevoegd uit voormalige gevechtseenheden waarvan veel soldaten gesneuveld waren en daardoor niet effectief meer konden doorvechten. Daar deze gecombineerde gevechtseenheden nog niet goed op elkaar waren ingespeeld, vroeg dit om veel meer sturing. In het Russische leger konden de onderofficieren geen – of alleen zeer beperkt – tactische beslissingen of initiatieven nemen.[551]
Gebruikte wapens
Rusland
Het Russische leger was uitgerust met veel artilleriewapens, bijvoorbeeld het 9K720 Iskander-raketsysteem en BM-27 Oeragan-raketten. Het zwaarste kanon, de 2S7 Pion, kan tot 37,5 kilometer ver schieten.[552] Het Russische leger had een groot wapenarsenaal, maar een beperkt aantal slecht onderhouden vrachtwagens, wat zorgde voor logistieke problemen bij langdurige militaire campagnes en lange aanvoerlijnen.[553] Ondermaats voertuigonderhoud voorafgaand aan de invasie en Chinese rubberbanden van slechte kwaliteit zorgden voor grootschalige uitval van Russische legervoertuigen.[554]
Vanop zee viel Rusland Oekraïense havens en schepen aan met 3M-54 Kalibr-kruisvluchtwapens. In maart 2022 zette Rusland hypersonische Kh-47M2 Kinzhal-raketten in tegen Oekraïense brandstofopslagplaatsen en in oktober tientallen door Iran geleverde HESA Shahed 136 drones tegen Oekraïense elektriciteitscentrales.
Ook de nieuwe Soechoj Soe-57-straaljagers werden ingezet tijdens de oorlog, maar die opereerden echter alleen boven Russisch grondgebied.[555]
De door Rusland ingezette T-14 Armata-tanks kampten met operationele problemen.
Op 26 februari 2023 werd volgens Franak Viacorka, raadgever van Svetlana Tichanovskaja, een Beriev A-50-AWACS vliegtuig op de Vliegbasis Machulishchy bij Minsk in Wit-Rusland beschadigd met drones.[556][557]
Russische soldaten vochten bij Bachmoet met MPL-50-spaden in man-tegen-mangevechten.[558]
Rusland gebruikte brandbommen met thermiet bij Voehledar[559][560] en witte fosfor bij Tsjasiv Jar nabij Bachmoet.[561]
Wapenvoorraad
Gezien de grote aantallen door Rusland afgevuurde raketten en de vele luchtaanvallen in oktober en november 2022 (zie #Hernieuwde Russische luchtaanvallen vanaf 9 oktober) werd er gespeculeerd over het aantal (kruis)raketten dat het Russische leger nog ter beschikking had. De meeste Russische (kruis)raketten werden bovendien door de Oekraïense luchtverdediging neergeschoten en bereikten hun doel niet.[562] Er werd bekend dat Iran militaire HESA Shahed 136-drones had geleverd aan Rusland.[563] Tevens zetten de Russen rakettypes in die niet ontworpen waren voor landdoelen, maar als luchtafweer of om schepen aan te vallen en werden er eind november 2022 kernraketten ingezet zonder explosieve lading.[564] Hoewel minder destructief zonder explosieve lading kunnen neervallende raketten door hun kinetische energie schade veroorzaken. Volgens westerse militaire experts is het gebruik hiervan vooral bedoeld om de Oekraïense voorraad aan luchtafweerraketten uit te putten.[565] Egypte was van plan om Rusland 40.000 raketten te leveren.[566] Volgens The Washington Post was (het officieel neutrale) China akkoord om Rusland in het geheim wapens te leveren als civiele levering.[567]
Oekraïne
Zie ook #Westerse steun aan OekraïneHet Oekraïense leger beschikte over Stinger-luchtverdedigingswapens, Javelin-antitankraketten,[568] Next Generation Light-antitankraketten en OTR-21 Tochka-raketten.[569]
Er werden door Oekraïense burgers en het leger veel drones gebruikt tegen het Russische leger. In de beginfase, toen de Russische luchtafweer nog niet in orde was, bleek de Bayraktar TB2-gevechtsdrone zeer effectief. Later werd deze drone met meer terughoudendheid ingezet.[570]
Oekraïne ontwikkelde de Neptun-antischeepsraket, een doorontwikkeling van de Sovjet-antischeepsraket Zvezda Kh-35.[571] Tevens werden er Amerikaanse Harpoon-raketten gebruikt om Russische schepen aan te vallen.
Oekraïne zette 50 Vilcha-grond-grondraketten van eigen makelij in.[572]
In samenwerking met de westerse militairen en wapenindustrie worden diverse Sovjetwapensystemen met succes aangepast om met Amerikaanse raketten te werken. De Sovjetraketten waren niet meer voorradig voor Oekraïne.[573]
Economische mobilisatie in Rusland (juni 2022)
Door de onverwacht langdurende 'speciale militaire operatie' en de grote verliezen aan materieel en manschappen, werd voorbereidende wetgeving ingevoerd om de Russische economie te mobiliseren voor een langdurige oorlog. In een amendement op de Russische wetgeving, ingediend op 30 juni 2022, werden 'speciale maatregelen in de economische sfeer' ingevoerd, waarbij alle bedrijven, ongeacht de eigendomsrechten, verplicht waren te leveren aan de 'speciale militaire operatie' en antiterroristische operaties. Weigering van staatsopdrachten was niet toegestaan. De staat kon indien nodig de arbeidscontracten en werkcondities aanpassen. Zo konden arbeiders verplicht worden om nachts of tijdens officiële feestdagen te werken.[574]
Buitenlandse steun en militaire betrokkenheid
Westerse steun aan Oekraïne
Geen enkel westers land wilde zich actief in het gewapende conflict mengen. De vrees bestond dat inmenging tot een nog verdere escalatie zou leiden, waardoor alle NAVO-lidstaten als gevolg van het toepassen van Artikel 5 de oorlog zouden worden ingetrokken, met mogelijk een kernoorlog of Derde Wereldoorlog tot gevolg.[575][576]
Sinds 2014 leverden de NAVO, de EU, de VS en het VK, vooral niet-dodelijk militair materieel aan Oekraïne. Dodelijke militaire steun was in eerste instantie beperkt: de VS verkocht in 2018 wapens aan Oekraïne, waaronder Javelin-antitankraketten, en in 2019 kocht Oekraïne Bayraktar TB2-drones van Turkije. Toen Rusland in januari 2022 begon aan de troepenopbouw aan de Oekraïense grenzen, gaf de VS enkele NAVO-lidstaten goedkeuring om hun in de VS geproduceerde wapens naar Oekraïne over te brengen. Het VK begon ook met het leveren van Next Generation Light-antitankraketten en Javelin-antitankraketten. Na de invasie kwamen individuele NAVO-lidstaten overeen wapens te leveren, maar de NAVO als bondgenootschap niet. De NAVO en haar lidstaten weigerden ook troepen naar Oekraïne te sturen, omdat dit een oorlog op grotere schaal zou riskeren, een beslissing die sommige experts hebben bestempeld als een beleid van verzoening.[577]
Vanwege een beveiligingsprobleem met de MediaWiki Graph-software is het momenteel niet mogelijk deze grafiek weer te geven. Zodra de software is bijgewerkt zal de grafiek vanzelf weer zichtbaar worden.
Steun en wapenleveringen vanuit de NAVO
Op 25 februari 2022, een dag na het begin van de invasie, besloten NAVO-regeringsleiders tijdens een videoconferentie dat de NATO Response Force voor het eerst in haar bestaan zou worden verzameld. Er zouden enkele duizenden manschappen naar NAVO-lidstaten in Oost-Europa worden gestuurd.[578]
Wapenleveranties door westerse landen
Op 26 februari 2022 kondigde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, 350 miljoen dollar aan militaire hulp aan, inclusief anti-pantser- en luchtafweersystemen. De volgende dag verklaarde de EU voor 450 miljoen euro aan wapens en 50 miljoen euro aan militaire goederen te zullen leveren aan Oekraïne, waarbij Polen als distributiecentrum zou fungeren. EU-buitenlandchef Josep Borrell meldde dat de EU van plan was om Oekraïne te voorzien van straaljagers.
Bulgarije, Polen en Slowakije hadden MiG-29's en Slowakije had ook Soe-25-vliegtuigen, waarmee Oekraïense piloten al bekend waren en die daardoor snel in gebruik konden worden genomen. De eigenaren van de vliegtuigen waren echter terughoudend om wapens te doneren die essentieel waren voor hun eigen territoriale verdediging, en vreesden dat Rusland het als een oorlogsdaad zou kunnen beschouwen als straaljagers vanaf hun luchtbases zouden vliegen om voor Oekraïne te vechten.[579]
In maart 2022 leverde de VS 100 Switchblades-drones en HIMARS-raketten aan Oekraïne.[580]
Vanaf april 2022 begonnen westerse landen zwaardere artillerie aan Oekraïne te leveren (zie #Steun en wapenleveringen vanuit de NAVO).
Tijdens de eerste week van de invasie hadden de NAVO-lidstaten meer dan 17.000 antitankwapens aan Oekraïne geleverd, medio maart werd het aantal geschat op meer dan 20.000.[581]
Op 11 april was Oekraïne door de EU, VS en het VK voorzien van ongeveer 25.000 luchtafweersystemen en 60.000 antitankwapensystemen. De volgende dag ontving Rusland naar verluidt antitankraketten en RPG's uit Iran, geleverd via undercovernetwerken via Irak.[582]
President Zelensky riep herhaaldelijk op tot het instellen van een no-flyzone. Vrijwel onmiddellijk meldde Stoltenberg namens de NAVO dat dit niet mogelijk was. Een no-flyzone zou moeten worden gehandhaafd en zou kunnen leiden tot een grootschalige oorlog. In de eerste twee weken van de oorlog werd Oekraïne grotendeels beschoten met raketten en artillerie, iets waar een no-flyzone geen invloed op zou hebben. De enige prominente militair die het idee van een no-flyzone boven Oekraïne steunde was de Amerikaanse oud-generaal Philip Breedlove.[583]
Op 5 mei 2022 meldde de Oekraïense premier, Denys Sjmyhal, dat Oekraïne sinds het begin van de Russische invasie meer dan 12 miljard dollar aan wapens en financiële hulp had ontvangen van westerse landen.[584] Op 10 mei 2022 keurde het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden een militair steunpakket goed voor Oekraïne van 40 miljard dollar.[585]
Op 27 februari werd bekend dat de Europese Unie wapens en munitie ging leveren aan Oekraïne. Hiervoor zou een bedrag van ca. 500 miljoen euro worden uitgetrokken. Het was voor het eerst in haar geschiedenis dat de EU als geheel tot iets dergelijks overging. Individuele EU-lidstaten hadden Oekraïne al wel eerder van wapens voorzien.[586][587] Ook Duitsland, dat sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een beleid voerde om geen wapens naar conflictgebieden te sturen, begon met wapenleveringen aan Oekraïne. Het neutrale Zweden zegde eveneens, voor het eerst sinds 1939, wapenleveringen aan Oekraïne toe.[588]
Vanaf april leverden westerse landen steeds meer artillerie aan Oekraïne, zoals de Amerikaanse M777 Houwitser, die tot 50 kilometer ver met precisie kan schieten. Er werden ook 'slimme' precisiegranaten met gps-sturing, zoals de M982 Excalibur, ingezet. De Amerikaanse legerleiding bevestigde dat deze wapens een belangrijke rol hadden in het Oekraïens tegenoffensief rond Charkov en bij de artilleriegevechten in de Donbas.[589] Op 26 april besloot Duitsland voor het eerst zware wapens (namelijk 50 Flakpanzer Gepards) naar Oekraïne te sturen.[590][591] Spanje, Noorwegen en de Verenigde Staten leverden NASAMS-luchtafweer in september 2022.
De Amerikaanse president Joe Biden zei op 30 mei dat hij afzag van het idee om de uiterst geavanceerde MLRS-raketartilleriesystemen aan Oekraïne te gaan leveren, iets waar het land om had gevraagd. Met deze raketsystemen zou het mogelijk zijn geworden om vanuit Oekraïne doelen ver in Russisch grondgebied te treffen.[592] Twee dagen later bleek Biden zijn mening te hebben bijgesteld en verklaarde tegen The New York Times dat hij alsnog HIMARS-raketartilleriesystemen naar Oekraïne zou sturen. De Duitse premier Olaf Scholz maakte diezelfde dag bekend dat ook zijn land een modern IRIS-T-luchtafweersysteem en radar om artillerie te spotten naar Oekraïne zou sturen. Duitsland had volgens Scholz sinds het begin van de oorlog al 100.000 granaten en meer dan 5000 antitankmijnen geleverd aan Oekraïne, waarmee hij weersprak dat Duitsland te weinig zou doen om Oekraïne te helpen.[593][594]
Oekraïense vrijwilligers zonder militaire ervaring kregen vanaf juli 2022 in het Verenigd Koninkrijk in vijf weken tijd een militaire basistraining. De Britten hadden de capaciteit om in 120 dagen tienduizend militairen te trainen, in samenwerking met andere NAVO-landen.[595][596] Het Oekraïense leger kon op deze manier al zijn ervaren soldaten inzetten in de strijd en daarnaast werd zo de kans op een aanslag op het trainingkamp zo goed als weggenomen. Deze basistraining voor vrijwilligers stond los van de opleiding in het gebruik en beheer van moderne westerse wapens voor ervaren Oekraïense militairen.
Voorafgaand aan het grote tegenoffensief in en rond Cherson in augustus 2022, waren er intensieve discussies tussen de strategisch militaire planners van Oekraïne en de Verenigde Staten, over wat de beste strategie zou zijn. Hierbij werden militaire simulaties (War Games) toegepast.[597]
Vanaf oktober 2022 zette Oekraïne Duitse IRIS-T SLM-luchtafweer in.
Op 22 december 2022 zegde president Biden tijdens een persoonlijke ontmoeting met president Zelensky toe om MIM-104 Patriot-luchtafweer te leveren. Het was de eerste keer sinds het begin van de oorlog dat de Oekraïense president naar het buitenland afreisde.[598]
Het VK leverde in totaal 12 Challenger 2-tanks en 30 exemplaren gemechaniseerde artillerie van het type AS-90. Polen en Finland wilden Duitse Leopard 2-tanks leveren, maar Duitsland bleef lange tijd aarzelen met de uitvoervergunning.[599] Op 25 januari 2023 maakte de Duitse regering bekend alsnog te hebben besloten om over te gaan tot het leveren van Leopard 2-tanks aan Oekraïne. Dit zouden er in eerste instantie veertien zijn. Andere landen die tanks van Duitse makelij gebruikten, kregen tevens toestemming om deze tanks aan Oekraïne te geven.[600] Deze beslissing lokte scherpe reacties uit van Russische zijde.[601][602] De Franse minister van Defensie, Sébastien Lecornu, zegde op 19 februari 2023 de levering van lichte gevechtstanks van type AMX 10RC toe. Op 28 maart 2023 zijn veertien Challenger 2-tanks, achttien Leopard 2-tanks, veertig Marder-gevechtsvoertuigen en twee gepantserde bergingsvoertuigen aangekomen.[603]
Vanaf december 2022 gebruikte het Oekraïense leger Amerikaanse en Duitse op afstand gelegde antitankmijnen. De Amerikaanse RAAM's (Remote Anti-Armor Mine) werden verspreid met speciale artilleriegranaten die drie antitankmijnen van twee kilogram bevatten. De Duitse AT-2 werd verspreid door middel van een raket met een bereik van 38 km. Deze raket bevat 28 mijnen die door middel van parachutes een zachte landing maken. De RAAM's zijn zeer effectief geweest in de slag om Voehledar. De mijnen stellen zich na enige tijd buiten werking, zodat de Oekraïense troepen er later geen problemen mee zouden krijgen.[604]
De Verenigde Staten leverden Bradley- en Stryker-pantservoertuigen en zegden 31 M1 Abrams-tanks toe.[605] Na deze toezegging vroeg president Zelensky de VS om gevechtsvliegtuigen als de F-16.[606] President Biden wees dit verzoek af.[607] Polen en Slowakije waren wel bereid om hun Mikojan-Goerevitsj MiG-29 af te staan. In april 2023 leverde Polen acht MiG-29's en zegde toe om op termijn al zijn 30 MiG-29's over te dragen.[608] Daarop beloofde Slowakije 13 MiG-29's te leveren.
In februari 2023 leverde de VS ground-launched small diameter bomb-munitie die 150 km ver reikt met een precisie van een meter.[609]
Munitieleveranties door westerse landen
Het Oekraïense leger had veel munitie nodig. Om tekorten op te vangen, besloot de Europese Unie in maart 2023 tot een munitiedeal ter waarde van twee miljard euro om Oekraïne te steunen. Hiervan werd 1 miljard gebruikt voor het gedeeltelijk terugbetalen aan landen die hun eigen munitie doneerden en 1 miljard voor de gezamenlijke inkoop van nieuwe munitie bij de wapenindustrie.[610] Het ging om een miljoen artilleriegranaten van 155 mm, genoeg voor 6 maanden.[611] Rusland protesteerde tegen de levering van pantserdoorborende granaten met verarmd uranium door het VK.[603] De Noorse munitiefabriek Nammo kon haar productie niet opvoeren, omdat de benodigde elektriciteit al aan het datacenter van TikTok was toegewezen.[612] In april 2023 had Oekraïne, volgens The Washington Post, een groot tekort aan munitie.[613] De NAVO gebruikt standaard granaten van 155 mm, terwijl de artillerie van Oekraïne uit de tijd van de Sovjet-Unie 152 mm nodig heeft en maar een fabriek in Duitsland die produceert.[614] De Verenigde Staten zouden Zuid-Korea gevraagd hebben om munitie te leveren via Polen.[566]
Westerse financiële steun aan Oekraïne (2022)
De oorlog zorgde meteen voor een flinke deuk in de Oekraïense economie. Het Oekraïense financiële systeem en de Oekraïense banken (die voor de oorlog waren gesaneerd) bleven functioneren. Dankzij westerse financiële steun bleef de Oekraïense overheid draaien en bleven de nationale valutareserves behouden. Tussen maart en september 2022 had Oekraïne, naast militaire en humanitaire hulp, 23 miljard dollar in budgetsteun ontvangen.
In juli was de grivna met 25% gedevalueerd ten opzichte van de dollar. De inflatie van 24% was van hetzelfde niveau als bij de Baltische staten, ondanks de oorlog. Door het gunstig verloop van de oorlog, keerden meer dan zes miljoen Oekraïners terug om te helpen bij de wederopbouw. Bedrijven werden weer opgestart en boeren hervatten de voedselproductie, daar er weer geëxporteerd kon worden. Het elektriciteitsnet werd meestal snel hersteld en het spoornet bleef functioneel. De Oekraïense economie stabiliseerde zich voorlopig, maar bleef afhankelijk van financiële steun.
Volgens The Economist liep Europa achter in het geven van financiële steun en werd deze steun bovendien alleen gegeven in de vorm van leningen onder zeer gunstige voorwaarden, waardoor de Oekraïense staatsschuld bleef toenemen.[615] Voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen maakte op 20 oktober bekend dat de Europese Unie Oekraïne in 2023 iedere maand met 1,5 miljard euro wilde ondersteunen. De Duitse bondskanselier Scholz en Von der Leyen schreven in een opiniestuk dat voor de wederopbouw van Oekraïne een strategie was vereist die vergelijkbaar was met het Marshallplan van na de Tweede Wereldoorlog.[616]
Najaar 2023: westerse steun aan Oekraïne komt onder druk
In het najaar van 2023 kwam de tot dan onvoorwaardelijke steun vanuit het Westen onder druk te staan. Ondanks de miljardensteun voor wapens van tientallen bondgenoten voerde Oekraïne nog altijd een ongelijke strijd. In december 2023 werd duidelijk dat de EU-landen pas voor maart 2024 de beloofde één miljoen stuks artilleriemunitie zouden kunnen leveren. In december 2023 waren er pas 300.000 geleverd. Dat had gevolgen voor de oorlog: Oekraïne vuurde in het najaar van 2023 noodgedwongen minder dan de helft van het aantal granaten per maand af op Russische stellingen, in vergelijking met de zomermaanden.
Terwijl in Europa en de VS volop werd gediscussieerd over de toekomstige steun aan Oekraïne, draaide de Russische oorlogseconomie op volle toeren.[617] Op 7 december 2023 verwierp de Amerikaanse Senaat een nieuw en omvangrijk steunpakket voor Oekraïne, tot woede van president Biden. De voltallige republikeinse zijde stemde tegen met als reden dat het oplossen van het migrantenprobleem aan de Amerikaans-Mexicaanse grens prioriteit had boven hulp aan Oekraïne. Biden zei open te staan voor onderhandelingen hierover, om de steun aan Oekraïne niet verder in gevaar te brengen.[618]
April 2024: Amerikaans steunpakket voor Oekraïne van 61 miljard dollar
Na maanden van vertraging keurde het Amerikaans Congres het steunpakket goed voor Oekraïne. President Biden zei bij de ondertekening van het pakket dat er binnen enkele uren na ondertekening er al militair materieel naar Oekraïne gevlogen werd. Hij haalde uit naar Republikeinen die loyaal waren aan Donald Trump en het hulppakket lange tijd blokkeerden.[619]
Oekraïense betrokkenheid in het Soedan-conflict
Sinds de zomer van 2023 vechten Oekraïense commando's samen met het Soedanese regeringsleger tegen de RSF en de Russische Wagnergroep. Volgens bronnen van The Wall Street Journal is de Oekraïense strategie om de Russen overal aan te vallen waar het pijn doet. De Wagnergroep heeft een basis in Soedan en exploiteert daar enkele goudmijnen. Hiermee financierde de Wagnergroep zijn militaire acties in Oekraïne. De Oekraïense commando's gebruiken, net als in Oekraïne, drones.[620]
Gezamenlijke strijdmacht Wit-Rusland en Rusland
Op 10 oktober 2022 kondigden Wit-Rusland en Rusland aan dat ze een gezamenlijke regionale strijdmacht op zouden zetten. Volgens de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko zou Oekraïne bezig zijn een aanval voor te bereiden op zijn land; dit werd echter door westerse militaire analisten betwijfeld. Volgens hen werd de dreiging opgevoerd om zoveel mogelijk Oekraïense strijdkrachten te mobiliseren aan de grens met Wit-Rusland, zodat deze soldaten niet op andere fronten zouden kunnen worden ingezet. Vanwege de grote tekorten aan munitie en militair materieel bij de Russische strijdkrachten, werden militaire voorraden vanuit Wit-Rusland naar de Krim en andere fronten getransporteerd.[621] In oktober 2022 werden negenduizend Russische militairen naar Wit-Rusland gestuurd voor de gezamenlijke strijdmacht.[622]
Gevolgen van de Russische invasie
Deskundigen voorspelden in maart 2022 dat de internationale orde in Europa ernstig in gevaar werd gebracht, mogelijk het grootste militaire conflict op Europese bodem sinds de Tweede Wereldoorlog[623] Experts waarschuwden dat de oorlog kon leiden tot een bevroren conflict,[624] een scenario waartegen zowel president Zelensky[625] als EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen[626] zich verzetten.[627]
Humanitaire gevolgen
Vluchtelingen
Zie Oekraïense vluchtelingencrisis sinds 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De oorlog veroorzaakte een massale vluchtelingenstroom, vooral richting Polen en Roemenië. Al in de eerste week van februari 2022 vluchtten honderdduizend Oekraïners, voornamelijk naar veiligere Europese landen.[628] Pogingen om belegerde steden zoals Marioepol te evacueren mislukten vaak door aanhoudende beschietingen. Uiteindelijk werden in maart 2022 meer dan 37.500 burgers geëvacueerd binnen Oekraïne.[629] Duizenden Oekraïense burgers werden in maart 2022 naar Rusland gedwongen verplaatst, vaak naar afgelegen gebieden zoals Siberië. Sommigen konden uit Rusland ontsnappen.[630][631]
Voedselschaarste
Rusland en Oekraïne zijn belangrijke leveranciers van wereldwijde tarwe- en zonnebloemolie-export, gezamenlijk goed voor 29% respectievelijk 75%.[632] Het hoofd van het Wereldvoedselprogramma, David Beasley, benadrukte in maart 2022 dat de oorlog in Oekraïne de mondiale voedselcrisis kon verergeren tot ongekende niveaus, vooral in de conflictgebieden zoals Jemen.[633] Oekraïne beschuldigde Rusland ervan in april 2022 400.000 ton graan gestolen te hebben,[634] wat zou kunnen leiden tot een hongersnood in de bezette gebieden.[635] De geschiedenis van de Holodomor, waarbij Stalin's regime de Oekraïense bevolking probeerde uit te roeien door alle voedselvoorraden te confisqueren, maakt deze acties bijzonder beladen.
Humanitaire en maatschappelijke reacties
In maart 2022 riep Olha Stefanisjyna, de Oekraïense vicepremier, de internationale gemeenschap op om druk uit te oefenen op Rusland om de gevechten te staken, refererend aan de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof. De oorlog veroorzaakte ook een exodus van Russen, voornamelijk jongeren en hoogopgeleiden, die de toenemende onderdrukking en het risico van algehele mobilisatie ontvluchtten.[541] De Britse nieuwszender BBC berichtte op 13 maart dat ruim 200.000 Russen hun land waren ontvlucht.[636]
Mobilisatie en discriminatie
In september 2022 kondigde Poetin een gedeeltelijke mobilisatie aan van 300.000 Russische reservisten.[637], wat leidde tot een stormloop op informatie over emigratie en zelfverminking onder Russen die dienstplicht wilden ontlopen.[638] De oorlog wakkerde ook russofobie en discriminatie aan tegen Russisch sprekende immigranten in het Westen.[639][640] Op de Belgische website stopdeoorlog.wordpress.com werden door verschillende Vlaamse Ruslandkenners anti-oorlogsstatements verzameld van Russische journalisten, sporters en priesters, maar ook van oligarchen, Russische communisten en bekende schrijvers, stuk voor stuk Russen die tussen twee vuren stonden. 'Enerzijds was er een enorme repressie van andersdenkenden in Rusland, anderzijds het idee dat alle Russen achter Poetin staan. Dat is een vreemd huwelijk', aldus Pieter Boulogne, professor Russische literatuur aan de KU Leuven.[641]
Geopolitieke gevolgen
Investeringen in Europese defensie
Een aantal Europese landen besloten als eerste reactie op de invasie om over te gaan tot aanmerkelijke investeringen in de eigen krijgsmacht. Daarbij viel vooral Duitsland op, dat een eenmalige investering van 100 miljard euro in de Bundeswehr aankondigde.[642]
Versterking van de NAVO
De invasie leidde tot een versterking van de NAVO, met een verhoogde defensie-uitgaven door lidstaten en het toetreden van nieuwe leden. Zweden en Finland, traditioneel neutraal, vroegen op 18 mei 2022 het NAVO-lidmaatschap.[643]
Afname van Russische invloed
De tegenslagen in de Russische militaire campagne verzwakten Russische invloed in andere regio's.[644] Dit werd zichtbaar toen geweld in 'bevroren' conflicten, zoals op Nagorno-Karabach, oplaaide. Rusland, gefocust op Oekraïne, greep niet in tijdens een eendaags Azerbeidzjaans offensief op Nagorno-Karabach, wat leidde tot een Armeense exodus.[645] Ook in de grenszone tussen Kirgizië en Tadzjikistan werd gevochten. Armenië riep de hulp in van het Organisatie voor het Verdrag inzake Collectieve Veiligheid, maar het Russische leger was niet bereid om troepen te sturen.[646]
Staatsbezoek Xi Jinping aan Rusland (maart 2023)
Tijdens dit bezoek ondersteunde de Chinese president Xi Jinping de dialoog tussen Rusland en Oekraïne, maar weigerde de Russische militaire acties te veroordelen. Dit leidde tot kritiek vanuit Oekraïne en de VS, die een neutralere houding van China in het conflict eisten. Er waren ook zorgen over mogelijke wapenleveringen van China aan Rusland, wat niet openlijk besproken werd tijdens het bezoek.[647][648]
Economische gevolgen
Zie Economische gevolgen van de Russische invasie van Oekraïne sinds 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Na het begin van de invasie stegen de olie- en gasprijzen aanzienlijk en voedselprijzen volgden deze trend, met zonnebloemolie, graan en maïs die schaarser werden in heel Europa.[649][650] De roebel devalueerde sterk na sancties tegen Rusland, wat leidde tot massale geldopnames en een noodverhoging van de rente door de Russische Centrale Bank om inflatie en bankruns tegen te gaan. Rusland probeerde de kapitaalvlucht te stuiten terwijl de roebel zich uiteindelijk stabiliseerde.[651]
In reactie op westerse sancties, vroeg President Poetin de EU, VS en VK om in roebels te betalen voor Russisch aardgas. Na weigering hiervan, stopte Gazprom met gasleveringen aan meerdere Europese landen en verhoogde Rusland zijn militaire uitgaven aanzienlijk. Tegelijkertijd zette Rusland de deur open voor parallelle import en vond nieuwe handelspartners, o.a. China, Dubai en Turkije, buiten de Westerse sancties om. De Russische economie, die een lichte krimp toonde, weerstond een volledige instorting dankzij diverse aanpassingen en intensieve handel met landen als China, India en Brazilië. De Westerse sancties en parallelle handel hadden maar beperkt effect op de Russische consumentenmarkt.[652]
Sancties tegen Rusland en Wit-Rusland
Zie ook Internationale sancties tegen Rusland tijdens de Russisch-Oekraïense oorlog#Vierde ronde: vanaf begin Russische invasieSecundaire sancties (maart 2023)
Eind maart 2023 maakte Kazachstan bekend dat het goederenverkeer naar Rusland, langs de 7.000 kilometer lange grens, nauwer zou worden gemonitord. Dit in verband met waarschuwingen van de EU voor het mogelijk opleggen van secundaire sancties tegen landen die Rusland hielpen in het omzeilen van de westerse sancties, door op grote schaal parallelle handel toe te staan. Ook Turkije werd in maart 2023 door de EU en de VS gewaarschuwd. Door de parallelle handel hadden de sancties die door het Westen waren opgelegd nauwelijks effect op de Russische import van westerse consumentengoederen. Rusland deed er alles aan om de Russische burger tevreden te houden en zo weinig mogelijk nadeel te laten ondervinden van de westerse sancties.[653]
Ramingen voor de wederopbouw (april 2023)
De Wereldbank schatte in april 2023 dat de kosten voor wederopbouw van Oekraïne zouden oplopen tot 411 miljard dollar.[654] Voorstellen om deze kosten te dekken omvatten het gebruik van in beslag genomen Russische tegoeden.[655]
Belang van de spoorwegen
De Oekraïense spoorwegen, een essentieel onderdeel van de nationale infrastructuur, vervoerden in 2019 ongeveer 441 miljoen passagiers en 457 ton goederen over een netwerk van 23.000 kilometer. Ondanks de beperkte beschikbaarheid van persoonlijk vervoer in Oekraïne, speelden de spoorwegen een cruciale rol in de mobiliteit over lange afstanden.[656]
Onmiddellijk na de Russische invasie werden de verkeersleidingsoperaties verplaatst naar een mobiele commandotrein op geheime locaties om te voorkomen dat de verkeersleiding werd uitgeschakeld door Russische aanvallen.[657] Ondanks de uitdagingen bleven de spoorwegen operationeel, ondersteunden ze de evacuatie van vluchtelingen en het transport van militaire voorraden. Het lokale passagiersvervoer werd gestaakt, maar langeafstandsvervoer zonder vaste dienstregeling bleef doorgaan.[656] In de regio's grenzend aan Rusland en Wit-Rusland werd het treinverkeer gestaakt vanwege de oorlog, en spoorverbindingen met de separatistische volksrepublieken in Oost-Oekraïne waren al voor de invasie verbroken.[658] De grensovergangen met Europa ondervonden problemen door verschillende spoorwijdtes; Oekraïne en Moldavië gebruiken een breedspoor van 1524 mm, terwijl het Europese normaalspoor 1435 mm is.[659] Dit werd verergerd door de blokkade van de Zwarte Zeehavens en de sluiting van het luchtruim boven Oekraïne. Belangrijke transitpunten voor vluchtelingen waren bijvoorbeeld het Poolse station Przemyśl. Diverse gesloten of zelden gebruikte spoorlijnen, waaronder de Linia Hutnicza Szerokotorowa, werden heropend of aangepast om vluchtelingen en goederen te vervoeren. Alternatieven voor goederenvervoer werden snel ontwikkeld om de capaciteit van de grensovergangen te verhogen en de afhankelijkheid van routes door het door Rusland gecontroleerde Transnistrië te verminderen.[660] Een belangrijke heropening was die van de spoorverbinding tussen Berezyne in Oekraïne en Basarabeasca in Moldavië, die sinds 1997 gesloten was.[661][662]
De enige spoorlijn in door Rusland bezet gebied die gebruikt kon worden voor de bevoorrading van Marioepol en het zuidfront ligt deels slechts vijf kilometer van de frontlinie, nabij Stepanivka, en lag onder Oekraïens artillerievuur.[663] Deze situatie verhinderde dat Russische troepen deze spoorlijn konden gebruiken voor militaire bevoorrading, waardoor ze gedwongen waren om te vertrouwen op de spoorverbinding via de Krim en de kwetsbare Krimbrug of om wegen te gebruiken. De nationale weg N20 van Donetsk naar Marioepol ligt ook dicht bij het front. Om de bevoorrading te verzekeren, legden Russische troepen een nieuwe spoorlijn aan verder van het front. Deze nieuwe lijn vertakt zich nabij Kapoor en loopt naar Janisol, en verbindt met de industriële spoorlijn van Marioepol naar Vodnovakha. De sinds 2014 onderbroken snelwegverbinding E58 van Marioepol langs de kust naar Rusland werd opnieuw geopend, en daarnaast werd een nieuwe wegverbinding aangelegd om het wegennet minder kwetsbaar te maken voor aanvallen.[664][665]
Milieuschade
De oorlog heeft aanzienlijke milieuschade veroorzaakt,[666] met name door de noodzaak van veel Oekraïners om op houtkachels over te schakelen voor verwarming, wat bijdroeg aan ontbossing.[667] Bij de Kinboern-landtong hebben de Russische soldaten vijfduizend hectare in brand gestoken, waarbij vier miljoen bomen waren vernield of beschadigd.[668]
Zie Verwoesting van de Kachovkadam voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De vernietiging van de Kachovkadam in juni 2023, vermoedelijk door Russische troepen, veroorzaakte grote overstromingen en verstoorde de watervoorziening van de Krim, wat een langdurige impact had op de waterbevoorrading in het gebied.[669]
Mogelijke oorlogsmisdaden
Zie Mogelijke oorlogsmisdaden tijdens de Russische invasie van Oekraïne sinds 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Juridische implicaties
Legaliteit van de invasie
De invasie van Oekraïne door Rusland werd beschouwd als een schending van het Handvest van de Verenigde Naties en het internationaal strafrecht, wat het misdrijf van agressie maakt. Dit werd versterkt doordat de invasie in strijd was met het Statuut van Rome, dat militaire invasie of annexatie door geweld verbiedt. Oekraïne heeft het Statuut van Rome nooit geratificeerd en Rusland trok zijn handtekening in 2016 terug.[670]
Rechtszaken en internationale gerechtelijke acties
Oekraïne diende op 25 februari 2022 een rechtszaak in tegen Rusland, beschuldigend van het beginnen van een illegale oorlog onder valse voorwendselen, namelijk de beschuldiging van genocide op de Russischtalige bevolking in Oekraïne. Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) eiste op 16 maart dat Rusland alle militaire activiteiten in Oekraïne moest staken.[23] In maart 2022 startte het Internationaal Strafhof (ICC) rechtszaken tegen Rusland wegens oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en schending van het Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide.[22]. Ondanks dat Rusland geen lid is, werd een onderzoek geaccepteerd door Oekraïne in 2014, wat later leidde tot de officiële ondersteuning van de aanklager bij vermeende misdaden sinds de annexatie van de Krim.[671][672]
Een Joint Investigation Team (JIT), ondersteund door Eurojust en het ICC, werd eind maart 2022 opgericht door Polen, Litouwen en Oekraïne om Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne te onderzoeken.[673]
Op 14 juli 2022 kwamen vertegenwoordigers van ca. 50 landen bijeen in Den Haag om te discussiëren over het opvolgen en vervolgen van degenen die zich schuldig maakten aan oorlogsmisdaden, waarbij Oekraïne pleitte voor de oprichting van een speciaal tribunaal voor Russische oorlogsmisdadigers. Er waren sinds het begin van de oorlog ongeveer 23.000 meldingen van oorlogsmisdaden.[674]
Op 17 maart 2023 vaardigde het ICC arrestatiebevelen uit tegen president Poetin en Maria Lvova-Belova, verdacht van de onwettige deportatie van kinderen uit Oekraïne naar Rusland.[675] De uitvoering van deze bevelen is afhankelijk van internationale samenwerking. Het ICC beschikt zelf niet over een politieapparaat om mensen te arresteren.[676]
Internationale politieke reacties
■ Voor
■ Tegen
■ Blanco
■ Niet gestemd
■ Geen lid
Op 28 februari 2022 veroordeelde de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Russische invasie van Oekraïne via een resolutie die werd gesteund door 141 van de 193 lidstaten, met 5 tegenstemmen, 35 onthoudingen en 12 afwezigen.[677] In de Veiligheidsraad blokkeerde Rusland een vergelijkbare resolutie vanwege zijn vetorecht.[678]
Direct na de invasie veroordeelden westerse leiders de actie en kondigden uitgebreide sancties aan tegen Rusland en Wit-Rusland. Op 24 maart 2022 kwamen NAVO-leiders bijeen in Brussel, waarbij afspraken werden gemaakt over de verdediging tegen mogelijke Russische aanvallen met chemische, biologische of nucleaire wapens en over het sturen van extra troepen naar de oostelijke NAVO-lidstaten.[679] Op 26 april discussieerden meer dan 40 landen in Duitsland over steun aan Oekraïne, inclusief het versturen van zware wapens door Duitsland.[590][591]
Zie Oekraïne en de Europese Unie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De EU reageerde eenstemmig afkeurend op de invasie. Verschillen binnen de EU waren merkbaar door politieke meningsverschillen en afhankelijkheid van Russisch gas. Na de inval uitte president Zelensky de wens voor EU-lidmaatschap, wat officieel werd aangevraagd op 28 februari 2022. Het Europees Parlement steunde overweldigend het lidmaatschap na een toespraak van Zelensky.[680]
Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer en VN-secretaris-generaal António Guterres hadden in april 2022 persoonlijke ontmoetingen met Poetin en Zelensky om de situatie te bespreken. Tijdens Guterres' bezoek aan Kiev werden raketten afgevuurd op de stad, wat leidde tot de dood van een journaliste.[681][682]
Onderhandelingen en bemiddelingen
Zie Russisch-Oekraïense vredesonderhandelingen sinds 2022 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Vier dagen na het begin van de invasie, op 28 februari 2022, startten de eerste onderhandelingen in de buurt van Homel, Wit-Rusland. Verdere gespreksronden vonden plaats op 3 en 7 maart in Wit-Rusland, gevolgd door de vierde en vijfde ronde op 10 en 14 maart in Istanbul, Turkije. In maart 2022 werden nog drie onderhandelingsrondes gehouden. Bemiddelingspogingen werden ondernomen door diverse internationale leiders, waaronder de Oostenrijkse kanselier Karl Nehammer, VN-secretaris-generaal António Guterres, de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan, de Saoedische kroonprins Mohammad bin Salman, Denemarken en paus Franciscus.
In 2023 werden nieuwe vredesvoorstellen geïnitieerd door China, Mexico en Indonesië, Henry Kissinger, de Braziliaanse president Lula da Silva en in juni 2023 door een Afrikaanse delegatie onder leiding van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa.
Graandeal
Zie Graandeal voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Op 22 juli 2022 bereikten Rusland, Oekraïne, Turkije en de Verenigde Naties een overeenkomst om de export van graan en gerelateerde producten via de Zwarte Zee te hervatten[683], na een blokkade door de Russische Zwarte Zeevloot en zeemijnen die de Oekraïense havens onbereikbaar maakten.[684] Deze overeenkomst werd op 29 oktober 2022 tijdelijk opgeschort door Rusland na een vermeende aanval op hun vloot in Sebastopol, maar op 2 november trad Rusland weer toe tot het akkoord.[685] Echter, op 17 juli 2023 werd de deal door Rusland weer opgeschort, waarbij als reden werd aangegeven dat de afspraken niet waren nagekomen, specifiek gerelateerd aan hinder in de export van Russische kunstmest en tarwe en restricties op de Russische landbouwbank Rosselkhozbank in internationaal betalingsverkeer.[686] Als reactie hierop richtte Oekraïne een humanitaire corridor op voor de export van graan via zeeschepen langs de kusten van Oekraïne, Roemenië, Bulgarije en Turkije om internationale wateren te vermijden.[687]
Protesten en steunbetuigingen
Demonstraties in steden
Vrijwel meteen vanaf het begin van de invasie van Oekraïne werden er op allerlei plekken in de wereld protesten gehouden, vooral tegen Rusland en ter ondersteuning van Oekraïne.[690][691] In Praag, Tsjechië protesteerden ongeveer 80.000 mensen op het Wenceslasplein.[692] Op 27 februari kwamen meer dan 100.000 mensen bijeen in Berlijn, Duitsland.[693] Op 28 februari verzamelden zich in Keulen, Duitsland meer dan 250.000 mensen in een vredesmars om te protesteren tegen de Russische invasie;[694] veel demonstranten gebruikten de slogan: 'Glorie aan Oekraïne'.[695]
Ook in tientallen Russische steden protesteerden mensen, waarbij de politie meteen optrad en grootschalige arrestaties verrichtte.[696][697] Volgens non-profitorganisatie OVD-Info werden er op 24 februari bijna 2.000 Russen in 60 steden door de Russische politie aangehouden omdat ze protesteerden tegen de invasie;[698] op 6 maart meldde de organisatie dat er in totaal meer dan 13.000 demonstranten waren gearresteerd,[699] met meer dan 5.000 gedetineerden die dag.[700] Het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken rechtvaardigde deze arrestaties vanwege de 'coronavirusbeperkingen, ook op openbare evenementen' die nog steeds van kracht waren. Russische autoriteiten waarschuwden Russen voor de juridische gevolgen voor deelname aan anti-oorlogsprotesten.[701]
Bij stembureaus in Minsk in Wit-Rusland scandeerden demonstranten, tijdens het grondwettelijke referendum: 'Nee tegen oorlog!'[702]
Acties via Russische media
De winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede Dmitry Moeratov kondigde aan dat de Russische krant Novaja Gazeta de volgende editie in zowel het Oekraïens als in het Russisch zou publiceren. Moeratov, journalist Mikhail Zygar, regisseur Vladimir Mirzoyev en anderen ondertekenden een document waarin stond dat Oekraïne geen bedreiging vormde voor Rusland met een oproep aan de Russische bevolking om de oorlog aan de kaak te stellen.[703] Elena Tsjernenko, journaliste bij het Russische dagblad Kommersant, verspreidde een kritische open brief ondertekend door 170 journalisten en academici.[704]
Marina Ovsjannikova, een redacteur van het Russische journaal op staatstelevisiezender Pervyj kanal, verscheen op 14 maart 2022 tijdens een live uitzending achter de presentator in beeld met een protestbord met een boodschap in het Russisch: 'Stop de oorlog. Geloof niet in de propaganda. Hier wordt tegen u gelogen.' Ook riep ze: 'stop de oorlog!' In een vooraf opgenomen video, die via sociale media werd verspreid, stelde ze dat ze zich schaamde voor haar jarenlange deelname aan het verspreiden van Russische propaganda. Ze riep mensen op om te gaan demonstreren: 'Ze kunnen ons niet allemaal opsluiten.' Ovsjannikova werd naar aanleiding van haar actie gearresteerd. Na haar vrijlating kreeg ze twee geldboetes.[705][706]
Op 9 mei 2022, de Dag van de Overwinning, verschenen er op de regeringsgezinde Russische nieuwssite Lenta.ru zo'n 20 artikelen waarin Poetin en de oorlog in Oekraïne sterk werden veroordeeld. Het bleek een actie van de Russische journalisten Jegor Poljakov en Aleksandra Mirosjnikova, die tot aan het protest werkzaam waren bij Lenta. De teksten waren na twintig minuten van de website verdwenen, maar wel gearchiveerd. Poljakov en Mirosjnikova waren op dat moment niet meer in Rusland en op zoek naar politiek asiel. Op dezelfde dag verscheen er in menu's van Russische smart-tv's een bericht tegen de oorlog, waarin de Russen werd verteld dat 'het bloed van duizenden Oekraïners en honderden vermoorde kinderen aan hun handen kleefde'.[707]
Acties van techbedrijven
Elon Musk kondigde op 26 februari 2022 aan dat hij de Starlink-internetservice in Oekraïne had geactiveerd, omdat het land te maken had met stroomstoringen en storingen in de internetvoorziening als gevolg van de Russische invasie.[708] Apparatuur die nodig is om Starlink te gebruiken, arriveerde op 1 maart 2022 in Kiev.[709]
Op 27 februari blokkeerde Google in Oekraïne de Android-app van de Russische tv-zender RT, op verzoek van de Oekraïense regering. Ook sommige Russische YouTubekanalen werden in Oekraïne geblokkeerd. Meta Platforms blokkeerde de accounts van sommige Russische staatsmedia.[710]
Informatieverspreiding en mediacontrole
Zie Russische propaganda voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Tijdens de invasie deelden zowel Oekraïense als Russische burgers via sociale media, nieuwswebsites en persoonlijke contacten authentieke en misleidende beelden van het conflict, inclusief foto's en video's van andere historische conflicten. Er was ook kritiek op de manier waarop westerse media het lijden in Oekraïne anders portretteerden dan in oorlogen in landen als Afghanistan, Ethiopië, Irak, Libië, Palestina, Syrië en Jemen.[711][712]
Oekraïense communicatiestrategieën
Oekraïense functionarissen en president Zelensky maakten actief gebruik van sociale media en directe videotoespraken om internationale steun te mobiliseren en het wereldwijde publiek te informeren. Zelensky sprak regelmatig via video tot verschillende internationale parlementen en organisaties om steun te versterken, waaronder toespraken aan het Europees Parlement, de NAVO[713] en als eerste buitenlands staatshoofd tot de Nederlandse Tweede Kamer.[714]
Russische beperkingen en propaganda
In Rusland beperkte de regering de toegang tot niet-staatsmedia en online platforms als reactie op de invasie, met significante inspanningen van Roskomnadzor om onafhankelijke berichtgeving te blokkeren. Sociale media platforms zoals Facebook, Instagram en Twitter werden geblokkeerd, en toegang tot onafhankelijke informatie werd sterk ingeperkt voor wie geen gebruik maakte van VPN-technologieën.[715] De Russische staatstelevisie en andere media, geleid door figuren zoals Konstantin Ernst van Channel One, speelden een sleutelrol in het verspreiden van pro-Russische propaganda, waarbij regelmatig desinformatie werd gebruikt om de invasie te rechtvaardigen en Oekraïne en zijn bondgenoten te demoniseren. Zowel binnenlands als internationaal werd geprobeerd de narratief van een rechtvaardige zelfverdediging en de bescherming van Russisch-sprekenden te bevorderen.[716][717]
Effecten en reacties
De impact van de beperkte mediatoegang en propaganda in Rusland resulteerde in een breed geloof onder de Russische bevolking in de rechtvaardiging van de oorlog, zoals gemeten door onafhankelijke peilingbureaus. Ondanks de overheidsinspanningen om de informatievoorziening te controleren, was er internationaal aanzienlijke kritiek op de censuur en desinformatiecampagnes van de Russische regering.[718]
Desinformatie verspreid door China
Begin maart 2022 verklaarden drie wetenschappers in het Europees Parlement dat Rusland en China desinformatie verspreidden over 'Amerikaanse biolabs' in Oekraïne, gericht op het beïnvloeden van de Europese publieke opinie. Volgens de Spaanse professor Nicolás de Pedro, werden waarheden verdraaid met verzinsels, zoals geruchten dat het coronavirus uit Oekraïense labs kwam of dat er Biologische wapens werden geproduceerd. Hij benadrukte de noodzaak voor de EU om met feiten tegen deze geruchten in te gaan. EUvsdisinfo, een initiatief van de Europese Unie, werkt eraan om in verschillende Europese talen fictie van waarheid te onderscheiden. Als reactie trok het Europees Parlement de uitzendlicenties van Russische zenders zoals Sputnik en RT. Ondanks deze maatregelen, waarschuwde De Pedro dat desinformatie nog steeds verspreid zou worden via andere kanalen, inclusief Chinese, en wees op de aanwezigheid van invloedrijke 'Trojaanse paarden' in Europese lidstaten die de boodschappen van deze landen verspreiden. Een Tsjechische onderzoeker merkte op dat China, na de opstanden in Hongkong, Russische tactieken overnam door valse informatie te verspreiden via denktanks en media waarvan ze vaak zelf eigenaar waren, en door het inzetten van nepaccounts op sociale media.[a]
Literatuur
- Andrej Koerov, Dagboek van een invasie. Balans, 2023. ISBN 9789463822565 (ebook) / ISBN 9789463822404 (paperback)
- Jade McGlynn, Memory Makers: The Politics of the Past in Putin's Russia (2023). xii, 234 p. Londen, New York, Oxford: Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-350-28076-2.
- Jade McGlynn, Russia's War (2023). 264 p. Cambridge, Hoboken: Polity Press. ISBN 9781509556779.
Zie ook
Portaal Krim- Aanloop tot de Russische invasie van Oekraïne in 2022
- Oekraïne en de Europese Unie
- Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne
- Finlandisering
- Minsk-akkoorden
- Geschiedenis van Oekraïne
- Uiteenvallen van de Sovjet-Unie
- Tsjetsjeens-Russisch conflict
Externe links
- (en) Russian Offensive Campaign Assessment may 7, 2024 – criticalthreats.org
- (en) Dagelijks bijgewerkte kaart van het slagveld
- (en) historisch overzicht slagveld (wordt per volledige maand bijgewerkt)
Referenties
Noten
|
Mediabestanden
Zie de categorie 2022 Russian invasion of Ukraine van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
